Dissertation paper on " Unaccompanied minors-seeking asylum in Greece. Case study in Patras"

Ασυνόδευτοι ανήλικοι-αιτούντες άσυλο. Η περίπτωση της Πάτρας

Μεθοδολογία

Η παρούσα μελέτη βασίστηκε στον συνδυασμό βιβλιογραφικής και πρωτογενούς έρευνας. Η βιβλιογραφική επισκόπηση καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ξενόγλωσσης κι ελληνικής βιβλιογραφίας όσον αφορά τα διεθνή κείμενα, την Ελληνική πραγματικότητα και τη Νομολογία σχετικά με την παράτυπη μετανάστευση προς την Ελλάδα. Αντίθετα, η βιβλιογραφία που σχετίζεται με την πόλη της Πάτρας, βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Λίγες είναι οι αναφορές, οι μελέτες ή η ειδησεογραφία που αφορούν συγκεκριμένα την περίπτωση της Πάτρας. Για τον λόγο αυτό βασίστηκα κυρίως στην επιτόπια έρευνα καθώς και σε Δελτία Τύπου ή/και Ετήσιες εκθέσεις Μη Κυβερνητικών ή Διεθνών Οργανώσεων στις οποίες γινόταν αναφορά του μεταναστευτικού φαινομένου στην Πάτρα.

Στα πλαίσια της εργασίας αυτής συναναστρέφομαι με ανήλικους οι οποίοι βρίσκονται στην Πάτρα χωρίς τη συνοδεία γονέα ή κάποιου ενήλικα που να έχει την ευθύνη τους και οι οποίοι είτε έχουν αιτηθεί άσυλο είτε βρίσκονται προσωρινά στην Πάτρα, με την ελπίδα να μπουν κρυφά σε κάποιο καράβι που πραγματοποιεί διαδρομή προς Ιταλία κι από εκεί να πάνε στην Ευρώπη.

Μου δόθηκε η ευκαιρία να έρθω σε επαφή με σημαντικό αριθμό προσφύγων, και ιδιαίτερα ανήλικων, που κατά τη διάρκεια της ημέρας περιπλανιόταν, αλλά και να αποκτήσω μια συνολικότερη εικόνα των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων. Παρά το εμπόδιο της γλώσσας, κατάφερα να πραγματοποιήσω κάποιες συνεντεύξεις μαζί τους, είτε με τη βοήθεια ενός ενήλικα που λειτουργούσε ως διαμεσολαβητής-διερμηνέας, είτε απευθείας με τους ανήλικους κάνοντας χρήση της ελάχιστης γνώσης που κατείχαν στην αγγλική γλώσσα. Οι συνεντεύξεις είχαν τη μορφή ελεύθερης συζήτησης με κοινό μεν σκελετό αλλά και με ερωτήσεις που μεταβάλλονταν, διαμορφώνονταν ή προσθέτονταν κατά τη διάρκεια της συζήτησης. Με αυτό τον τρόπο ήταν εφικτό να συγκεντρώσω από όλα τα ερωτώμενα παιδιά απαντήσεις πάνω σε συγκεκριμένα θέματα που αποτελούν άξονες αυτής της έρευνας, αλλά και να δώσω τη δυνατότητα στη συζήτηση να κυλήσει ομαλά, χωρίς να τη βάλω σε καλούπια και περιορισμούς.

Επίσης, σημαντικές για την υλοποίηση της πτυχιακής έρευνας θεωρούνται οι συναντήσεις και η συνεργασία με τους Κοινωνικούς Λειτουργούς και Νομικούς του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, της Praksis, των Γιατρών του Κόσμου κι άλλων πολλών ΜΚΟ που είτε διέθεσαν χρόνο για συναντήσεις συνεργασίας και αλληλοενημέρωσης στους χώρους τους, είτε μέσω των σύγχρονων δικτύων επικοινωνίας (mail, skype , ηλεκτρονικα κοινωνικά δίκτυα κλπ) απαντούσαν στα αναρίθμητα ερωτήματα μου και με κρατούσαν ενήμερη για τυχόν εξελίξεις. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή-βοήθεια ενός πολιτισμικού διαμεσολαβητή, του Ακελ, στη συγγραφή της παρούσας εργασίας και στην συλλογή πρωτογενούς υλικού(συνεντεύξεις, φωτογραφίες κ.α.)

Κατά τη διάρκεια της έρευνας δεν παρουσιάστηκαν ιδιαίτερα προβλήματα, όχι τουλάχιστον τέτοια, ώστε να επηρεάσουν σε ανατρεπτικό βαθμό το αποτέλεσμα της και να παρεμποδίσουν σημαντικά το έργο μου. Βασικός προβληματισμός μου ήταν πρώτον, πώς θα μπορέσω να ενσωματωθώ στη ζωή των παιδιών και να γίνω αποδεκτή χωρίς να υπάρξουν δυσαρέσκεια ή αντιδράσεις από την πλευρά της. Ευτυχώς, ο φίλος και συνεργάτης μου, Ακελ, με βοήθησε σημαντικά στο να γίνω αποδεκτή από τα παιδιά, ενώ παράλληλα εκτελούσε και χρέη διερμηνέα. Τέλος, πρόκληση αποτέλεσε για εμένα ο χειρισμός-αντιμετώπιση της συναισθηματικής φόρτισης, καθώς μου ήταν τρομερά δύσκολο να αποστασιοποιηθώ συναισθηματικά από τις διηγήσεις και τις μαρτυρίες των παιδιών.

Εισαγωγή

Η εργασία αυτή εκπονήθηκε στα πλαίσια της Πτυχιακής μου εργασίας, της σχολής Βαλκανικών, Σλαβικών και ανατολικών σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η παρούσα εργασία πραγματεύετεαι το θέμα των “ασυνόδευτων ανηλίκων” εστιάζοντας γεωγραφικά στην πόλη της Πάτρας. Παρά το γεγονός οτι ο βασικός λόγος που επέλεξα την Πάτρα ως τον γεωγραφικό χώρο της έρευνας μου ήταν κυρίως πρακτικός, στη συνέχεια αποδείχθηκε οτι η επιλογή μου αυτή είχε μια παραπάνω χρησιμότητα, θα προσέθετα κι εγώ ένα μικρό λιθαράκι στο να αυξηθεί ο όγκος των πληροφοριών και της βιβλιογραφίας που σχετίζεται με το άσυλο και τους ασυνόδευτους ανήλικους, η οποία βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Επίσης, η κατάσταση στην Πάτρα χαρακτηρίζεται ως μια “μικρή ανθρωπιστική κρίση” καθώς η ροή αλλοδαπών (μεταναστών ή αιτούντων άσυλο) δημιουργεί έντονο κοινωνικό πρόβλημα, ιδιαίτερα τις τελευταίες δυο δεκαετίες με κορύφωση την τελευταία δεκαετία, όταν κι άρχισαν να συρρέουν ανεξέλεγκτα.

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι πρώτον, να διερευνηθούν οι ανάγκες του ανήλικου προσφυγικού πληθυσμού της Πάτρας και δεύτερον, έχοντας η ίδια αντίληψη της κατάστασης που επικρατεί και του μεγέθους του προβλήματος, να παραθέσω ορισμένες προτάσεις για αλλαγές τόσο σε θεσμικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η εργασία αυτή περιλαμβάνει μια προσπάθεια να γίνει κατανοητό το νομικό και το πραγματικό περιβάλλον των ασυνόδευτων ανηλίκων. Πρόκειται για μια έρευνα που σκοπό έχει να ερευνήσει και να παρουσιάσει σε αδρές γραμμές την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην ευρύτερη περιοχή της Πάτρας.

Στο πρώτο κεφάλαιο, προβαίνω σε μια συνολική ανάλυση και αποτίμηση του θεσμικού πλαισίου της Ελλάδας, σχετικά με τον εντοπισμό, την προστασία και την αρωγή των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αναζητώ σε εθνικό και τοπικό επίπεδο τους τρόπους με τους οποίους κατοχυρώνεται η προστασία και τα δικαιώματα των αποχωρισμένων παιδιών Αναφέρω τη ίδρυση της Νέας Υπηρεσίας Ασύλου, της οποίας η λειτουργία ξεκίνησε προσφάτως. Παράλληλα, εστιάζοντας στην πολιτική της Ελλάδας για τους ασυνόδευτους ανήλικους, εξετάζω το κατα πόσο η Ελληνική Πολιτεία ανταποκρίνεται στις εθνικές και διεθνείς υποχρεώσεις της που αφορούν την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και υπογραμμίζω τις ελλείψεις. Δεν παραλείπεται η κριτική της πολιτικής που εφαρμόζεται κατά περίπτωση προκειμένου να παρουσιαστεί στον αναγνώστη μια σφαιρική εικόνα της υφιστάμενης κατάστασης.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, κάνω μια αναφορά στους λόγους παρουσίασης ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα, δηλαδή στα αίτια που τα ώθησαν να αποχωριστούν τις οικογένειες τους και τη χώρα τους, καθώς και στις επιπτώσεις που μπορεί να έχει ο αποχωρισμός αυτός στα ίδια. Στη συνέχεια, κάνω μια εκτενή αναφορά στους ασυνόδευτους ανήλικους, στα δικαιώματα τους, που ενώ απορρέουν από Διεθνείς κι Εθνικές Συνθήκες και Συμβάσεις, δεν ικανοποιούνται. Ακόμη παραθέτω αναλυτικά τις δυσκολίες και τα προβλήματα με τα οποία οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έρχονται αντιμέτωποι.

Στο τρίτο κεφάλαιο, εστιάζω χωρικά στην ευρύτερη περιοχή της πόλης της Πάτρας. Κάνω μια σύντομη ιστορική αναδρομή, από τότε που πρωτοεμφανίστηκε το φαινόμενο αυτό, της πολυπληθούς διαμονής παράτυπα εισελθόντων αλλοδαπών σε αυτοσχέδιους ή μη καταυλισμούς με σκοπό τη μετακίνηση αυτών δια θαλάσσης προς την Ιταλία, μέχρι την ημερομηνία ολοκλήρωσης της εργασίας αυτής. Επίσης, παραθέτω άρθρα από τον Πατρινό τοπικό Τύπο που αναφέρονται τόσο στους ασυνόδευτους ανήλικους όσο και γενικότερα στο φαινόμενο αυτό, καθώς και φωτογραφικό υλικό που η ίδια έχω συλλέξει.

Τέλος, παραθέτω η παρούσα εργασία υποβάλλει συγκεκριμένες προτάσεις για τη βελτίωση τις υφιστάμενης κατάστασης. Κάποιες από αυτές έχουν προταθεί από τη Διεθνή Κοινότητα ή από οργανισμούς που ασχολούνται με το άσυλο, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τους ανήλικους.

Ευχαριστίες

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους καθηγητές μου Βουτυρά Ευτυχία και Τσιτσελίκη Κωσταντίνο, που με ενέπνευσαν μέσα από το έργο και τη διδασκαλία τους για τη συγγραφή της παρούσας εργασίας. Ακόμη, θέλω να ευχαριστήσω τους Κοινωνικούς Λειτουργούς και Νομικούς του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, της Praksis, των Γιατρών του Κόσμου κι άλλων πολλών ΜΚΟ για το ενημερωτικό υλικό που μου απέστειλαν αλλά και για τον χρόνο που μου αφιέρωσαν για συναντήσεις αλληλοενημέρωσης.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω στον Ακέλ, πολιτισμικός διαμεσολαβητής και διερμηνέας, για την ανιδιοτελή προσφορά του, για το χρόνο που μου αφιέρωσε καθ’όλη τη διάρκεια της συγγραφής της παρούσας εργασίας, όλους αυτούς τους μήνες, γιατί χωρίς τη βοήθεια του θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας. Όχι μόνο με βοήθησε στη σύνταξη του ερωτηματολογίου και στη διερμηνεία του, αλλά ανέλαβε επιπλέον τη συνεχή πληροφόρηση μου για τα τρέχοντα γεγονότα που αφορούσαν τη θεματική της πτυχιακής μου, ενώ ακόμη φρόντισε να έρθω σε επαφή κι επικοινωνία με τα υποκείμενα της έρευνας μου. Θέλω να τον ευχαριστήσω γιατί χάρις στον Ακέλ μου δόθηκε η ευκαιρία να εισχωρήσω στον χώρο των υποκειμένων, να γίνω φίλη μαζί τους, να με νιώσουν δική τους, να βιώσω από κοντά τα προβλήματα τους και τις ανησυχίες τους, να συμμεριστώ την αγωνία τους για το αύριο και για όσο χρονικό διάστημα διήρκησε η έρευνα να είμαι κι εγώ μια από αυτούς, να είμαι ο «νταντάς» (dadash - αδερφός) για τους μεγαλύτερους και η «χαλά» (θεια) για τους μικρότερους.

Θα κλείσω με έναν στίχο που μου είχε αφιερώσει σε μια από τις δεκάδες συναντήσεις μας ένας από τους ανήλικους « if you are a bird then we are too ».

ΟΡΙΣΜΟΙ

Παράτυπη ή μη νόμιμη μετανάστευση: αναφέρεται στην είσοδο ή/και διαμονή σε μια χώρα πέραν των νομικών καθιερωμένων πλαισίων που ισχύουν.

Παράτυποι μετανάστες: οι μη Ευρωπαίοι πολίτες που δεν έχουν άδεια παραμονής ή/και οι οποίοι κινδυνεύουν με απέλαση αν εντοπιστούν.

Αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας ή αίτηση ασύλου ή αίτηση είναι η αίτηση παροχής προστασίας από το ελληνικό κράτος που υποβάλλει αλλοδαπός ή ανιθαγενής, με την οποία ζητά την αναγνώριση στο πρόσωπο του της ιδιότητας του πρόσφυγα, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης, ή την χορήγηση καθεστώτος επικουρικής προστασίας. Κάθε αίτηση διεθνούς προστασίας τεκμαίρεται ότι είναι αίτηση ασύλου, εκτός εάν ο αιτών ζητά ρητώς να του παρασχεθεί άλλη μορφή προστασίας, η οποία είναι δυνατόν να ζητηθεί αυτοτελώς. Η αίτηση διεθνούς προστασίας μπορεί να περιλαμβάνει και τα μέλη της οικογενείας του αιτούντος που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια.

Αιτών διεθνή προστασία ή αιτών άσυλο ή αιτών: είναι ο αλλοδαπός ή ανιθαγενής, ο οποίος δηλώνει προφορικώς ή εγγράφως ενώπιον οποιασδήποτε ελληνικής αρχής στα σημεία εισόδου στην ελληνική επικράτεια ή εντός αυτής ότι ζητεί άσυλο ή επικουρική προστασία στη χώρα μας ή με οποιονδήποτε τρόπο ζητεί να μην απελαθεί σε κάποια χώρα εκ φόβου δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων, σύμφωνα με την ως άνω Σύμβαση της Γενεύης ή επειδή κινδυνεύει να υποστεί σοβαρή βλάβη σύμφωνα με το άρθρο 15 του π.δ. 96/2008 (Α' 152) και επί του αιτήματος του οποίου δεν έχει ληφθεί ακόμη τελεσίδικη απόφαση. Επίσης, ως αιτών διεθνή προστασία θεωρείται και ο αλλοδαπός, ο οποίος εισέρχεται στη χώρα μας, κατ' εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 343/2003 του Συμβουλίου, για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης ασύλου που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας (L 050/ 25.02.2003). Αν ο αιτών απευθυνθεί σε μη αρμόδια αρχή, αυτή υποχρεούται να τον παραπέμψει αμέσως στην κατά την περίπτωση ιδ' του παρόντος άρθρου αρμόδια αρχή παραλαβής, με τον προσφορότερο τρόπο.

Πρόσφυγας: Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. Α εδ. 2 της Συνθήκης της Γενεύης (1951)

«πρόσφυγας θεωρείται κάθε πρόσωπο το οποίο συνέπεια δικαιολογημένου φόβου δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων βρίσκεται έξω από τη χώρα της οποίας είναι υπήκοος και δεν δύναται ή λόγω του φόβου αυτού δεν επιθυμεί να απολαύσει την προστασία της χώρας αυτής ή εάν δεν έχει υπηκοότητα και βρίσκεται έξω από τη χώρα της προηγούμενης συνήθους διαμονής του δεν δύναται ή λόγω του φόβου αυτού δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτήν». Πέραν του ορισμού που δίδεται από τη Σύμβαση της Γενεύης, στην αναφορά της Ομάδας Εργασίας για την Επίλυση Προβλημάτων των Προσφύγων της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ το 1991, υιοθετήθηκε ομαδοποίηση των προσφύγων, όπου αναφέρονται οι ομάδες των προσφύγων της Σύμβασης, οι Πρόσφυγες του Αφρικανικού Οργανισμού Ασύλου ή της Διακήρυξης της Καρθαγένης, τα πρόσωπα που αναγκάζονται να φύγουν ή δεν μπορούν να επιστρέψουν λόγω φυσικών ή οικολογικών καταστροφών ή απόλυτης ένδειας, οι αιτούντες άσυλο που δεν εμπίπτουν στις παραπάνω κατηγορίες, οι εσωτερικά εκτοπισθέντες και οι ανιθαγενείς.

Ασυνόδευτος ανήλικος: σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και την Οδηγία 2004/81/ΕΚ, ασυνόδευτος ανήλικος είναι ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ο ανιθαγενής που δεν έχει συμπληρώσει το 18^ο έτος της ηλικίας του και ο οποίος, είτε εισήλθε στην Ελληνική επικράτεια χωρίς να συνοδεύεται, είτε βρέθηκε χωρίς συνοδεία μετά την είσοδο του στη χώρα. Τα δικαιώματα των παιδιών αυτών αναφέρονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθώ στην ορολογία που θα χρησιμοποιήσω στην πτυχιακή μου εργασία. Στη διεθνή βιβλιογραφία και στις εκδόσεις των διαφόρων οργανισμών που ασχολούνται με το αντικείμενο αυτό, χρησιμοποιούνται δύο όροι «ασυνόδευτοι ανήλικοι» και «αποχωρισμένα παιδιά» ή« παιδιά που έχουν χωρισθεί από την οικογένειά τους». Ως αποχωρισμένα παιδιά ορίζονται οι ανήλικοι, παιδιά κάτω των 18 ετών, που χωρίστηκαν από τους γονείς τους ή από τον νόμιμο ή συνήθη προστάτη. Ο όρος αυτός, ο οποίος χρησιμοποιείται κυρίως στην Ευρώπη, δεν αντικαθιστά τον όρο ασυνόδευτοι ανήλικοι, αλλά πιο συγκεκριμένα, τον περικλείει. Στην παρούσα έρευνα θα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά ο όρος ασυνόδευτοι ανήλικοι που είναι και η διατύπωση που χρησιμοποιεί η ελληνική νομοθεσία.

Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες: όσοι εγκαταλείπουν την κατοικία τους ή το περιβάλλον τους προσωρινά ή μόνιμα λόγω πιθανού περιβαλλοντικού κινδύνου ή αναστάτωσης στο οικοσύστημα που ζουν καθώς και πρόσωπα που δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψουν το περιβάλλον που ζουν για να επιβιώσουν λόγω φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής ή περιβαλλοντικής αλλαγής ή οι εκτοπισθέντες ή όσοι είναι αναγκασμένοι να περάσουν τα σύνορα ενός κράτους ως αποτέλεσμα επιζήμιων αναπτυξιακών προγραμμάτων ή λόγω κυβερνητικών προγραμμάτων αναμόρφωσης ή μετεγκατάστασης τα οποία κάνουν διακρίσεις εις βάρος συγκεκριμένων ομάδων. (El-Hinnawi, E., 1985, Environmental Refugees, Nairobi: United Nations Environment Programme). Ο όρος «περιβαλλοντικός πρόσφυγας» αναγνωρίζεται ο όρος από τη Σύμβαση για το καθεστώς του πρόσφυγα των Αραβικών κρατών (1994).

Παράτυπη μετανάστευση: στην συγκεκριμένη εργασία χρησιμοποιείται ο όρος παράτυπη μετανάστευση αντί για παράνομη μετανάστευση και παράτυπα εισελθόντες αλλοδαποί αντί για παράνομοι μετανάστες. Με τους όρους αυτούς απευθύνομαι στο είδος εκείνο της μετανάστευσης όπου οι αλλοδαποί εισέρχονται στη χώρα α) χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα β) με νόμιμο τρόπο αλλά παραμένουν στη χώρα μετά τη λήξη της άδειας παραμονής γ) αιτούνται άσυλο και παραμένουν στη χώρα μετά την απόρριψη του αιτήματος.

Σύμβαση της Γενεύης: είναι η Σύμβαση περί του καθεστώτος των προσφύγων, η οποία υπεγράφη στη Γενεύη στις 28 Ιουλίου 1951 και κυρώθηκε με το ν.δ. 3989/ 1959 (Α' 201), όπως τροποποιήθηκε από το συναφές Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης της 31ης Ιανουαρίου 1967, το οποίο κυρώθηκε με τον α.ν. 389/1968 (Α' 125).

Καθεστώς πρόσφυγα: είναι το καθεστώς που χορηγείται κατόπιν της αναγνώρισης από την αρμόδια ελληνική αρχή ενός αλλοδαπού ή ανιθαγενούς ως πρόσφυγα.

Πρόσωπο που δικαιούται επικουρική προστασία: είναι, με την επιφύλαξη του άρθρου 17 του π.δ. 96/2008, ο αλλοδαπός ή ο ανιθαγενής που δεν πληροί τις προϋποθέσεις για να αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας, αλλά στο πρόσωπο του συντρέχουν ουσιώδεις λόγοι από τους οποίους προκύπτει ότι αν επιστρέψει στη χώρα της καταγωγής του ή, στην περίπτωση ανιθαγενούς, στη χώρα της προηγούμενης συνήθους διαμονής του, κινδυνεύει να υποστεί σοβαρή βλάβη κατά την έννοια του άρθρου 15 του π.δ. 96/2008 και που δεν μπορεί ή λόγω του κινδύνου αυτού δεν επιθυμεί να θέσει εαυτόν υπό την προστασία της εν λόγω χώρας.

Καθεστώς επικουρικής προστασίας: είναι το καθεστώς που χορηγείται κατόπιν της αναγνώρισης από την αρμόδια ελληνική αρχή ενός αλλοδαπού ή ανιθαγενούς ως δικαιούχου επικουρικής προστασίας.

Εκπρόσωπος ασυνόδευτου ανηλίκου: είναι ο προσωρινός ή οριστικός επίτροπος του ανηλίκου ή το πρόσωπο που ορίζεται από τον αρμόδιο Εισαγγελέα Ανηλίκων ή, όπου δεν υπάρχει Εισαγγελέας Ανηλίκων, από τον Εισαγγελέα Πρωτοδικών για την προάσπιση των συμφερόντων του ανηλίκου αυτού.

ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΟΙ ΑΝΗΛΙΚΟΙ- ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ

ΓΕΝΙΚΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι αλλοδαποί ανήλικοι που εισέρχονται ή διαβίουν παράνομα στην Ελλάδα ανήκουν σε δυο μεγάλες κατηγορίες, στους συνοδευόμενους ανήλικους και στους ασυνόδευτους ανήλικους. Η διάκριση γίνεται με βάση το κρίσιμο στοιχείο του αποχωρισμού ή μη από την οικογένεια τους ή από τον ενήλικα που έχει αναλάβει τη μέριμνα τους.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που συλλαμβάνονται για παράνομη είσοδο ή διαμονή στην Ελλάδα, αποτελούν υποκείμενα προστασίας και ανήκουν σε μια από τις ακόλουθες κατηγορίες:

• Είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι που βρέθηκαν στη χώρα έχοντας διακινηθεί παράνομα, είτε μετά από προτροπή των οικείων τους για να μεταναστεύσουν προς αναζήτηση εργασίας, είτε ως θύματα εκμετάλλευσης και εξώθησης σε παράνομες δραστηριότητες από άτομα που ούτε γονείς τους είναι ούτε ασκούν νόμιμα γονική επιμέλεια. Σε αυτή την περίπτωση το μέτρο της απέλασης αντιβαίνει στα δικαιώματα του παιδιού, καθώς πρωταρχικό χρέος της πολιτείας είναι η αναζήτηση της οικογένειας του ανήλικου και η εξέταση της δυνατότητας ασφαλούς επαναπατρισμού και επανένταξης στην κοινωνία προέλευσης.
• Είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι που η αίτηση τους για άσυλο έχει απορριφθεί και για τους οποίους εκκρεμεί απόφαση διοικητικής απέλασης. Συχνά, η απέλαση τους δεν είναι εφικτή με αποτέλεσμα να παραμένουν υπό κράτηση μέχρι την παρέλευση του ανώτατου ορίου κράτησης, κατόπιν του οποίου αφήνονται ελεύθεροι, με υποχρέωση αυτόνομης αναχώρησης από τη χώρα, παραμένοντας έτσι ασυνόδευτοι και απροστάτευτοι. Συνήθως, συμμετέχουν στη μαύρη αγορά εργασίας, υφιστάμενοι εργασιακή εκμετάλλευση.

ΛΟΓΟΙ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ

Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, τα παιδιά μπορεί να διαχωριστούν από τις οικογένειες τους ή τιυς πλησιέστερους ενήλικες συγγενείς τους με πολλούς τρόπους. Μερικά από αυτά τα παιδιά θα γίνουν ασυνόδευτα. Οι πιθανότητες αποχωρισμού μπορούν να αυξηθούν κατα τη διάρκεια μεγάλων και χαοτικών μετακινήσεων πληθυσμού, ιδίως όταν υπάρχει ή όταν οι άνθρωποι πιστεύουν οτι υπάρχει μια απειλή για τη ζωή.

Η κατανόηση των λόγων που οδηγούν στον αποχψωρισμό είνια απαραίτητη για να κατευθυνθούν οι δράσεις που αφορούν τους ασυνόδευτους ανήλικους, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά.

1. ΤΥΧΑΙΟΣ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΙΟΣ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΣ¹

Ο τυχαίος και ακούσιος αποχωρισμός δεν έχει σχεδιαστεί ή προβλεφθεί. Αυτό το είδος αποχωρισμού μπορεί να είναι ιδιαίτερα τραυματικό για ένα παιδί καθώς μπορεί να μην αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει. Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα τυχαίου και ακούσιου αποχωρισμού:

• τα παιδιά χάνονται ή φεύγουν κατα τη διάρκεια μιας επίθεσης ή χάνονται στη διαδικασία επαναπατρισμού ή κατα τη μετακίνηση τους σε ένα ασφαλέστερο μέρος
• τα παιδιά βρίσκονται μακριά από το σπίτι τους, στο σχολείο, με τους φίλους τους, στη δουλειά όταν οι γονείς τους αναγκάζονται ξαφνικά να διαφύγουν από μια φυσική καταστροφή και να τα εγκαταλείψουν
• οι γονείς του ανήλικου μπορεί να τραυματίστηκαν, να σκοτώθηκαν, να απήχθησαν, να αιχμαλωτίστηκαν ή να κρατούνται
• τα παιδιά μπορεί να έχουν απηχθεί για διάφορους λόγους όπως για να ζητηθούν λύτρα, για να διακινηθούν, για να στρατευθούν ή για να χρησιμοποιηθούν ως εργάτες
• τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν είναι σε θέση να συμβαδίσουν και να ακολουθήσυν τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας και συχνά “μένουν” πίσω
• δυνητικά ασυνόδευτοι ανήλικοι στέλνονταισ ε ιδρύματα από την αστυνομία ή πολίτες, χωρίς να γίνει προηγουμένως εξακρίβωση των στοιχείων τους
• τα παιδιά αφήνονται απροστάτευυτα και αφύλαχτα ενώ οι γονείς βρίσκονται προς αναζήτηση τροφής ή νερού
• οι ανθρωπιστικές οργανώσεις κάποιες φορές, άθελα τους, προκαλούν ακούσιο αποχωρισμό μέσα από ακατάλληλες παρεμβάσεις

1. ΕΣΚΕΜΜΕΝΟΣ-ΣΚΟΠΙΜΟΣ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΣ

Σκόπιμος αποχωρισμός συμβαίνει όταν οι γονείς, οι κηδεμόνες ή οι ίδιοι οι ανήλικοι συνειδητά αποφασίζουν να αποχωριστούν. Οι αποφάσεις αυτές μπορεί να προκύψουν ως συνέπεια της απόλυτης φτώχειας, της ανασφάλειας ή για άλλους λόγους. Παρόλο που είναι πιθανόν οι γονείς ή οι κηδεμόνες να έχουν την ευκαιρία να εξηγήσουν στους ανήλικους τους λόγους του αποχωρισμού, προτού αυτός συμβεί, εξακολουθεί να έχει τραυματικές συνέπειες για τον ανήλικο.

Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα σκόπιμου αποχωρισμού:

• τα παιδιά εγκαταλείπονται, λόγω οικονομικής, κοινωνικής και σωματικής καταπόνησης. Η εγκατάλειψη συμβαίνει από γονείς που αισθάνονται οτι δεν είναι σε θέση να φροντίσουν και να προστατέψουν το παιδί τους, ενώ πιο σύνηθες είναι να συμβαίνει από ανάδοχους γονείς. Ιδιαίτερα ευάλωτοι σε αυτό το είδος αποχωρισμού είναι οι ανήλικοι που ανήκουν σε διαφορετική εθνοτική ομάδα από εκείνη των κηδεμόνων-φροντιστών τους
• Τα παιδιά μεταφέρονται ή στέλνονται να μείνουν με συγγενείς ή φίλους σε τρίτες χώρες
• τα παιδιά οποία επιλέγουν από μόνα τους να εγκαταλείψουν τις οικογένειες τους λόγω σύγκρουσης ή κακοποίησης τους στο σπίτι είτε επειδή επιθυμούν να ζήσουν ανεξάρτητα από τους γονείς τους, με την συγκατάθεση τους
• ορισμένες φορές η οικογένεια δίνει την κηδεμονία των ανηλίκων, για μικρό χρονικό διάστημα, σε κάποιο συγγενικό πρόσωπο, σε κάποιον γείτονα, σε κάποιο κέντρο φροντίδας ή σε κάποια ανθρωπιστική οργάνωση
• τα παιδιά εγκαταλείφθηκαν σε ορφανοτροφεία ή σε άλλα ιδρύματα από τους γονείς τους, με την ελπίδα οτι θα έχουν πρόσβαση σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής
• τα παιδιά με τη θέληση τους στρατολογούνται σε ένοπλες δυνάμεις και ομάδες. Θα πρέπει να σημειωθεί οτι οι συνθήκες υπό τις οποίες ένα παιδί μπορεί “οικειοθελώς” να ενταχθεί σε μια ένοπλη δύναμη περιλαμβάνουν συνήθως κάποια μορφή εξαναγκαμσού
• τα παιδιά απομακρύνθηκαν για ιατρικούς λόγους
• τα παιδιά αποστέλλονται να φοιτήσουν εσώκλειστα σε σχολεία ή, στις ισλαμικές κοινωνίες, σε Ισλαμικά σχολεία

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, ως παιδιά και ως πρόσφυγες, έχουν συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες. Κάθε ένα από αυτά έχει ιδιαίτερα βιώματα, ως επί τω πλείστον τραυματικά, κάποια έχουν ζήσει τη δύσκολη εμπειρία ενός επικίνδυνου ταξιδιού και της “κρυφής” εισόδου στη χώρα μας. Ο χωρισμός του ανήλικου από τα μέλη της οικογενείας του σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης είναι ένα εξαιρετικά τραυματικό γεγονός, το οποίο μπορεί να έχει βαθιά επίδραση στην ανάπτυξη του, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα σε βάθος χρόνου. Χωρίς τη φυσική προστασία και τη συναισθηματική στήριξη της οικογένειας του ο ασυνόδευτος ανήλικος είναι περισσότερο ευάλωτος στην κακοποίηση, την εκμετάλλευση και σε ψυχοκοινωνικές διαταραχές.

1. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΝΗΛΙΚΟΥ

Μεταξύ των κρατών, υπάρχουν σημαντικές πολιτισμικές διαφορές, που αφορούν την ανατροφή των παιδιών αντανακλώντας διαφορετικά πρότυπα φροντίδας των παιδιών και των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους τα παιδιά συνδέονται με τις οικογένειες τους

Ο βαθμός της επίδρασης του αποχωρισμού στον ανήλικο εξαρτάται από παράγοντες όπως η ηλικία του, το επίπεδο της πνευματικής του ανάπτυξης, τη συναισθηματική του οριμότητα και το επίπεδο της προσωπικής του ανθεκτικότητας και αντοχής. Η φύση και η διάρκεια του αποχωρισμού, καθώς και το πόσο άμεσα και αποτελεσματικά παρέχεται στο παιδί η κατάλληλη φροντίδα και οι ευκαιρίες για αναπτυξιακές δραστηριότητες, επιδρούν σημαντικά στο πως το παιδί θα αντιμετωπίσει τον αποχωρισμό.

Σύμφωνα με έρευνες, η περίοδος από τη γέννηση του παιδιού μέχρι περίπου την ηλικία των τριών (πιο συγκεκριμένα το χρονικό διάστημα μεταξύ τεσσάρων μηνών έως τριών ετών) είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον σχηματισμό των δεσμών και την ανάπτυξη συμπεριφορών προσκόλλησης. Οπότε ο αποχωρισμός σε αυτή την ηλικία προκαλεί μεγαλύτερο άγχος και στρες στους ανήλικους. Σύνηθες είναι οι ανήλικοι να μιμούνται νηπιακές συμπεριφορές όπως η απώλεια ελέγχου της ουροδόχου κύστης και του εντέρου τους, η φοβία τους στο σκοτάδι, να μιλούν λιγότερο ή να φοβούνται τους αγνώστους, να αρνούνται να σιτιστούν κ.α. Σημαντικό ρόλο στο πώς οι ανήλικοι αντιμετωπίζουν τον ζποχωρισμό παίζουν η φύση και η διάρκεια του αποχωρισμού, το πόσο άμεσα θα τους παρέχουν την κατάλληλη φροντίδα καθώς κι ευκαιρίες για αναπτυξιακές δραστηριότητες κ.α.

Είναι σύνηθες στους ανήλικους σχολικής ηλικίας να παρουσιάζονται συμπτώματα όπως η κατάθλιψη, αυξημένη επιθετικότητα, αυτοτραυματισμοί,κλάματα, δισταγμός και απόσυρση καθώς και να ενσωματώνουν το στρες και να παρουσιάζονται σωματικά συμπτώματα όπως οι ανεξήγητοι και μόνιμοι πονοκέφαλοι, οι διαταραχές ύπνου, ο στομαχόπονος και η δυσκολία στην αναπνοή. Τα συμπτώματα αυτά γίνονται ακόμα πιο έντονα όταν το χρονικό διάστημα του αποχωρισμού παρατείνεται.

Οι έφηβοι, τείνουν να ασκούν μεγαλύτερο έλεγχο στα συναισθήματα τους ενώ έχουν αποκτήσει γνωστικές ικανότητες και μπορούν να καταλαβαίνουν τι τους συμβαίνει. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με έρευνες, όταν π αποχωρισμός πραγματοποιείται στην εφηβική ηλικία ενός ανήλικου τείνει να έχει βαθύτερες μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ανάπτυξη του. Βασική αιτία είναι οτι ο αποχωρισμός σε αυτή την ηλικία μπορεί να διαταράξει την εικόνα που έχει το νεαρό άτομο για τον εαυτό του και την ταυτότητα του.

2. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Ο αποχωρισμός ενός ανήλικου από την οικογένεια του δεν είναι ένα γεγονός μεμονωμένο που πραγματοποιείται ανεξάρτητα από άλλα γεγονότα στη ζωή του. Ένας ανήλικος μπορεί να είναι μάρτυρας τρομακτικών και βίαιων γεγονότων, μπορεί να έχει βιώσει την απώλεια των γονιών του, της οικογενείας του, των φίλων του, του σχολείου του και της ασφάλειας που του παρέχει το οικείο περιβάλλον.

Πολλοί ανήλικοι υποφέρουν από το σοκ της απομάκρυνσης από την οικογένεια τους, ενώ εμφανίζουν συμπτώματα κατάθλιψης, και βαριάς απελπισίας. Οι Ασυνόδευτοι ανήλικοι μπορεί να είναι ψυχικά εξαντλημένοι και συγκλονισμένοι από την όλη διαδικασία της φυγής από την οικογένεια τους και της άφιξης σε μια ΄ξένη χώρα, σε μια άγνωστη τοποθεσία με μια άγνωστη κουλτούρα, τις περισσότερες φορές. Επίσης είναι πιθανό να ανησυχούν για το τι μπορεί να έχει συμβεί στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας τους ή να ανησυχούν για το τί μέλει γενέσθαι σε αυτούς, ειδικά σε περιπτώσεις ένοπλης σύγκρουσης ή καταστροφής, όπου η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο.

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΑΣΥΛΟ

Ο Συνήγορος του Πολίτη (Κύκλος ικαιωμάτων του Παιδιού) και η Αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα μελέτησαν το διεθνές και εθνικό νομικό πλαίσιο και την ισχύουσα κατάσταση των ασυνόδευτων αλλοδαπών παιδιών που αιτούνται άσυλο στην Ελλάδα και υιοθέτησαν κατευθυντήριες οδηγίες για τη μεταχείρισή τους. Οι Οδηγίες αυτές στηρίζονται σε διεθνώς συμφωνημένες αρχές και στην ιακήρυξη Καλών Πρακτικών που υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για τα Ασυνόδευτα Παιδιά καθώς και στην Οδηγία 2003/9/ΕΚ σχετικά με τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο.

Οι Οδηγίες τέθηκαν υπόψη των συναρμοδίων Υπουργείων ημόσιας Τάξης, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Εσωτερικών, ημόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης, και ικαιοσύνης, και οι συντάκτες τους ευελπιστούν να υιοθετηθούν και να συμβάλουν στην καλύτερη μεταχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα.

Οι Κατευθυντήριες Αρχές που διέπουν τις Οδηγίες αυτές αναφέρονται:

1. Στο συμφέρον του ανήλικου και τον σεβασμό των δικαιωμάτων του σε κάθε διαδικασία που τον αφορά. Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά πρέπει να λαμβάνονται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού (άρθρο 3 παρ.1 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού)
2. Στην ισότιμη μεταχείριση του ασυνόδευτου ανηλίκου. Τα ασυνόδευτα παιδιά που ζητούν άσυλο πρέπει να απολαμβάνουν ίση μεταχείριση και ίσα δικαιώματα με αυτά που επιφυλάσσονται στα παιδιά - πολίτες του κράτους υποδοχής ή κατοικούν νόμιμα σ’ αυτό. Κατ'αρχήν και πρωτίστως πρέπει να απολαμβάνουν τη μεταχείριση που αρμόζει στα παιδιά. Όλες οι εκτιμήσεις που αφορούν στο καθεστώς τους ως αλλοδαπών πρέπει να είναι δευτερεύουσας σημασίας (άρθρα 2 και 22 παρ. 1 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
3. Στη συμμετοχή των ασυνόδευτων ανηλίκων στη λήψη αποφάσεων στο πλαίσιο όλων των διαδικασιών που τα αφορούν. Οι απόψεις και οι επιθυμίες των ασυνόδευτων ανήλικων πρέπει να αναζητώνται και να λαμβάνονται υπόψη στα πλαίσια όλων των διαδικασιών απόφασης που τα αφορούν. Επιβάλλεται η υιοθέτηση μέτρων που, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και το βαθμό ωριμότητας των ανηλίκων, διευκολύνουν τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων (άρθρο 12 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
4. Στην εκπροσώπηση των ανηλίκων και στην ανάγκη διασφάλισης των δικαιωμάτων τους μέσω ενεργειών του αρμόδιου εισαγγελέα.
5. Στον σεβασμό της πολιτισμικής τους ταυτότητας . Για τα ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά είναι ζωτικής σημασίας η διατήρηση της μητρικής τους γλώσσας και των δεσμών τους με το πολιτισμικό τους υπόβαθρο. Η παροχή υπηρεσιών παιδικής πρόνοιας, υγείας και εκπαίδευσης πρέεπι να αντανακλά τις πολιτισμικές τους ανάγκες. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να αποδοθεί στην κατάργηση των πτυχών των πολιτισμικών παραδόσεων, που συνεπάγονται τη διακριτική μεταχείριση εις βάρος των κοριτσιών. Η διατήρηση του πολιτισμού και της γλώσσας είναι ιδιαίτερα σημαντική στις περιπτώσεις όπου το παιδί πρόκειται να επιστρέψει στην πατρίδα του (άρθρα 8, 24 και 30 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
6. Στην παροχή υπηρεσιών διερμηνείας στα αλλοδαπά παιδιά, στη γλώσσα που προτιμούν, κατά τη διεξαγωγή οποιασδήποτε συνέντευξης ή στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ή σε ενημέρωση που αφορά τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους (άρθρα 12 και 13 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
7. Στην αρχή της εμπιστευτικότητας. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να λαμβάνεται ώστε να μην αποκαλύπτονται πληροφορίες που αφορούν τα ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά και τις οικογένειές τους. Προτού διαβιβαστούν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα σε άλλες υπηρεσίες ή οργανώσεις, επιβάλλεται να λαμβάνεται η συγκατάθεσή τους με τρόπο που να ανταποκρίνεται στην ηλικία τους. Τα δεδομένα αυτά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται με ακατάλληλο τρόπο, δηλαδή για σκοπό διαφορετικό από εκείνον για τον οποίον ελήφθησαν (άρθρο 16 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
8. Στην ενημέρωση. Πρέπει να τους παρέχονται όλες οι χρήσιμες γι’ αυτά πληροφορίες για τα δικαιώματά τους, τις διαθέσιμες υπηρεσίες στις οποίες μπορούν να έχουν πρόσβαση, τη διαδικασία ασύλου, την αναζήτηση της οικογένειάς τους και την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα καταγωγής τους (άρθρα 13 και 22 παρ. 2 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
9. Επιμόρφωση - κατάρτιση του προσωπικού που παρέχει τις υπηρεσίες του σε ασυνόδευτα παιδιά, για την ικανοποίηση των ιδιαίτερων αναγκών των παιδιών αυτών. Το προσωπικό των μεταναστευτικών και των συνοριακών αστυνομικών υπηρεσιών πρέπει να έχει την κατάλληλη επιμόρφωση και κατάρτιση ώστε να διεξάγει συνεντεύξεις με τρόπο που να αρμόζει στις ανάγκες των παιδιών αυτών, να αξιολογεί προσηκόντως τις υποθέσεις τους και να τις παραπέμπει στις αρμόδιες αρχές και οργανώσεις (άρθρο 3 παρ.3 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
10. Στα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των παιδιών. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται για τα ασυνόδευτα παιδιά πρέπει να λαμβάνουν υπόψη, στο μέτρο του δυνατού, τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά και την ευημερία τους (άρθρο 3 παρ.3 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)
11. Ταχύτητα και αμεσότητα στην λήψη των αποφάσεων που αφορούν τα ανήλικα αλλοδαπά παιδιά που ζητούν άσυλο. Όλες οι αποφάσεις που αφορούν στους ασυνόδευτους ανήλικους πρέπει να λαμβάνονται άμεσα, συνεκτιμώντας την άποψη των παιδιών για το χρόνο (άρθρο 3 παρ.1 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Παιδιών)

ΕΛΛΑΔΑ

ΓΕΝΙΚΑ

Η άφιξη ασυνόδευτων ανηλίκων από τρίτες χώρες δεν αποτελεί προσωρινό φαινόμενο, αλλά μακροπρόθεσμο χαρακτηριστικό των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη. Η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης, μέλος της ΕΕ η οποία γειτνιάζει με την Ασία και την Αφρική, αποτελεί πόλο έλξης των μεταναστών, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα στην αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών.

Συγκεκριμένα η ελλάδα χαρακτηρίζεται ως “η πύλη της Ευρώπης για παράνομη μετανάστευση¨. Παρόλο που οι ανήλικοι που φθάνουν μόνοι στα σύνορα μας είναι (από τα πιο εκτεθειμένα και ευάλωτα) θύματα της μετανάστευσης, ο μεταναστευτικός έλεγχος δεν θα πρέπει να υπερισχύει του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Ο Επίτροπος για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης Νιλς Μούιζνιεκς, ο οποίος σε πρόσφατη Έκθεσή του μετά την επίσκεψή του στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων, κάλεσε τις αρχές «να παρέχουν αποτελεσματική προστασία στους ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες, που συχνά αφήνονται χωρίς καμία υποστήριξη και είναι εξαιρετικά ευάλωτοι στη ρατσιστική βία και σε διάφορες μορφές εκμετάλλευσης. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα επιτροπείας και σε κατάλληλους μηχανισμούς προστασίας των παιδιών».

Η πολιτική ασύλου προσδιορίζεται από κανόνες διεθνούς δικαίου και διεθνών υποχρεώσεων, από ηθικούς κανόνες και πολιτικές σκοπιμότητες, από εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις και συμφέροντα, καθώς και από διεθνείς ή εθνικές συγκυρίες. Σημαντικό ρόλο κατέχουν ανθρωπιστικές νομικές και ηθικές παράμετροι, οι οποίες διαπλέκονται με τις εθνικές και διεθνείς παραμέτρους.

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ²

Η πολιτική ασύλου προσδιορίζεται από κανόνες διεθνούς δικαίου και διεθνών υποχρεώσεων, από ηθικούς κανόνες και πολιτικές σκοπιμότητες, από εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις και συμφέροντα, καθώς και από διεθνείς ή εθνικές συγκυρίες. Σημαντικό ρόλο κατέχουν ανθρωπιστικές νομικές και ηθικές παράμετροι, οι οποίες διαπλέκονται με τις εθνικές και διεθνείς παραμέτρους.

Το ιδιαίτερα επιβαρυμένο σύστημα ασύλου της Ελλάδας, το οποίο τα τελευταία χρόνια είχε ξεπεράσει τις δυνατότητές του, πλήττει περισσότερο τις ευάλωτες ομάδες των αιτούντων άσυλο και ιδίως τους ασυνόδευτους ανήλικους και τις γυναίκες. Η Ελλάδα έχει το δικαίωμα και συνάμα την υποχρέωση να διασφαλίζει μέσω του νομικού της συστήματος τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων και να ρυθμίζει τις σχετικές για αυτό διαδικασίες. Το περιβάλλον αυτό συντίθεται από τις δηλώσεις του θεμελιώδους νόμου της Ελλάδας, του Ελληνικού Συντάγματος³, των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει μέσω της συμμετοχής της σε Διεθνής οργανισμούς και της κυρώσεως Διεθνών κειμένων, μέσω του εθνικού νομικού πλαισίου, μέσω της νομολογίας αλλά και μέσω της εφαρμογής των ισχύουσων κανόνων. Πέραν του στενού νομικού πλαισίου θα πρέπει να αναφερθεί και ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), οι οποίες πέραν της επικουρικής βοήθειας που συνεισφέρουν σε προβλήματα επιβίωσης και ένταξης των Προσφύγων, ασκούν έναν άτυπο έλεγχο στην εφαρμογή των νόμων.

Η νομοθεσία της Ελλάδας αναφορικά με τους αιτούντες άσυλο περιλαμβάνεται στον Νόμο 1975/1991, όπως τροποποιήθηκε με το Νόμο 2452/1996 με τίτλο “Είσοδος-Έξοδος, παραμονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπών προσφύγων και άλλες διατάξεις” και στα Προεδρικά διατάγματα, Π.Δ. 189/1998 “Προυποθέσεις και διαδικασία παροχής άδειας εργασίας ή άλλης βοήθειας για επαγγελματική αποκατάσταση αναγνωρισμένων από την Πολιτεία ως Προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των προσωρινά διαμενόντων για λόγους ανθρωπιστικούς”, Π.Δ. 61/1999 “Διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπού πρόσφυγα, ανάκληση της αναγνώρισης και απέλαση αυτού, έγκριση εισόδου των μελών της οικογένειας του και τρόπος συνεργασίας με τον εκπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην ελλάδα” (όπως τροποποιήθηκε με τα Π.Δ. 90/2008, 96/2008 και 167/2008), Π.Δ. 80/2006 “Παροχή προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών”, Π.Δ. 220/2007 “ροσαρμογή της Ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας “Προσαρμογή της Ελληνική νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα Κράτη-Μέλη, Π.Δ. 90/2008 “Προσαρμογή Ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2005/85/ΕΚ του Συμβουλίου της 1ης Δεκεμβρίου 2005 σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη-μέλη χορηγούν και ανακαλούμ το καθεστώς του πρόσφυγα”, Π.Δ. 96/2008 “Προσαρμογή της Ελληνικής νομοθεσίας προς τια διατάξεις της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ του Συμβουλίου της 29.04.2004 για θέσπιση ελαχίστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνής προστασίας για άλλους λόγους”, Π.Δ. 167/2008 ως συμπλήρωση του Π.Δ. 131/2006 “Εναρμόνιση της Ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακης επανένωσης”.

Ειδικά για τους ασυνόδευτους ανηλίκους θα πρέπει να αναφερθεί οτι η ελλάδα κύρωσε την “Ευρωπαική Σύμβαση για την άσκηση των Δικαιωμάτων του Παιδιού”, την Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη για την διοικητική Κράτηση και Απέλαση Αλλοδαπών Ανηλίκων, τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ύπατης Αρμοστείας και Ελληνικής Αρχής Συνηγόρου του Πολίτη για τα Ασυνόδευτα Παιδιά που ζητούν άσυλο (2005) κλπ.

Στο πλαίσιο αναδιάρθρωσης του ελληνικού συστήματος ασύλου ώστε να πληροί τις προϋποθέσεις του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, ο νόμος 3907/2011 που ίδρυσε την Υπηρεσία Ασύλου και την Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής ως αυτόνομες υπηρεσίες, υπαγόμενες απευθείας στον Υπουργό Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, λαμβάνει ειδική μέριμνα για την σωστή μεταχείριση των ανηλίκων και όσων ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.

• ΝΕΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΣΥΛΟΥ

Η Υπηρεσία Ασύλου είναι μια Υπηρεσία, που ιδρύθηκε με νόμο 3907/2011 και αποτελεί την πρώτη αυτόνομη δομή της χώρας που ασχολείται με την εξέταση των αιτημάτων ασύλου και υπάγεται στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Η λειτουργία της ξεκίνησε στις 07/06/2013.

Η Υπηρεσία Ασύλου, στο πλαίσιο της αποστολής της, είναι αρμόδια για:

• την υποστήριξη του σχεδιασμού και της χάραξης της πολιτικής της χώρας όσον αφορά στη χορήγηση ασύλου ή άλλων μορφών διεθνούς προστασίας, καθώς και στην παρακολούθηση και αξιολόγηση της υλοποίησης αυτής
• την παραλαβή, εξέταση και απόφαση επί αιτημάτων διεθνούς προστασίας σε πρώτο βαθμό
• την ενημέρωση των αιτούντων διεθνή προστασία για τη διαδικασία εξέτασης των αιτημάτων, καθώς και για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στο πλαίσιο αυτής
• τη συγκέντρωση και αξιολόγηση πληροφοριών σχετικά με την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση που επικρατεί στις χώρες προέλευσης των αλλοδαπών και τη διαρκή παρακολούθηση των εξελίξεων στις χώρες αυτές, σε συνεργασία με αρμόδιες για το σκοπό αυτό άλλες ελληνικές ή ξένες αρχές, ιδίως στο πλαίσιο σχετικών διεθνών συμφωνιών
• τον εφοδιασμό των αιτούντων διεθνή προστασία αλλοδαπών, καθώς και των δικαιούχων διεθνούς προστασίας με τα προβλεπόμενα από την κείμενη νομοθεσία νομιμοποιητικά και ταξιδιωτικά έγγραφα
• την διεκπεραίωση των αιτήσεων οικογενειακής επανένωσης
• τη διευκόλυνση αιτούντων σε οτι αφορά στις υλικές συνθήκες υποδοχής σε συνεργασία με άλλους συναρμόδιους φορείς
• την προετοιμασία νομοθετικών κειμένων και διοικητικών πράξεων σε θέματα αρμοδιότητας
• τη συνεργασία με κρατικούς φορείς, ανεξάρτητες αρχές και μη κυβερνητικές οργανώσεις, όργανα και οργανισμούς της ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς για την αποτελεσματικότερη εκπλήρωση της αποστολής της
• παρέχει διοικητική υποστήριξη στην Αρχή προσφύγων⁴ που επίσης ιδρύθηκε με το νόμο 3907/2011

Η ΝέαΥπηρεσία Ασύλου αναλαμβάνει μόνο την εξέταση των νέων αιτημάτων ασύλου που κατατίθενται στην Υπηρεσία από την ημέρα έναρξης λειτουργίας της και εφεξής. Οι προγενέστερες αιτήσεις παραμένουν στην αρμοδιότητα των υπηρεσιών της Ελληνικής Αστυνομίας.

2. ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΡΩΤΗΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ⁵

Αποστολή της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής (μεταναστών και προσφύγων) είναι η υποδοχή αλλοδαπών, που συλλαμβάνονται λόγω παράνομης εισόδου ή διαμονής στην Ελλάδα, σε συνθήκες που να εξασφαλίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους, σύμφωνα με τις απαράβατες διεθνείς υποχρεώσεις της Χώρας. Η υποδοχή αυτή, εκτός του να διασφαλίζει τις άμεσες βιοτικές ανάγκες των αλλοδαπών, περιλαμβάνει ορισμένες σημαντικές διαδικασίες, όπως η εξακρίβωση της ταυτότητάς τους, η καταγραφή τους, ο ιατρικός έλεγχος και η ψυχοκοινωνική στήριξη, η ενημέρωσή τους για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους και η μέριμνα για άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, όπως τα ασυνόδευτα παιδιά και τα θύματα βασανιστηρίων. Όταν υποβάλλεται αίτηση για χορήγηση ασύλου ή άλλης μορφής διεθνούς προστασίας, η απόφαση θα λαμβάνεται αμέσως από την Υπηρεσία Ασύλου. Αλλοδαποί που δεν θα συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις να παραμείνουν νόμιμα στη χώρα, θα απελαύνονται. Οι σχετικές διαδικασίες θα διεκπεραιώνονται από περιφερειακές υπηρεσίες πρώτης υποδοχής⁶ σε συνεργασία με τα περιφερειακά γραφεία ασύλου, που θα δημιουργηθούν τους επόμενους μήνες σε όλη την ελληνική επικράτεια, σύμφωνα με τις διατάξεις του ανωτέρω νόμου. Η απρόσκοπτη λειτουργία των υπηρεσιών πρώτης υποδοχής θα έχει ως αποτέλεσμα την τήρηση της τάξης και την ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειας των Ελλήνων πολιτών, δεδομένου ότι θα γίνεται αποτελεσματικότερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, καθώς και το σεβασμό των δικαιωμάτων των αλλοδαπών.

ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΕΣ - ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Σύμφωνα με εκθέσεις της UNHCR στην Ελλάδα υπάρχει ένα σταθερό μοτίβο παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνδεόμενων με την αναχαίτιση, την κράτηση και την επαναπροώθηση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ασυνόδευτοι ανήλικοι στερήθηκαν την ασφάλεια της πρόσβασης στις διαδικασίες χορήγησης ασύλου ενώ διαπιστώνονται, ακόμη, ενταξιακά ελλείμματα σε θέματα διαβίωσης, εκπαίδευσης, υγείας και εργασίας.

Παρατηρείται έλλειμμα στην κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών από την υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ, η οποία δεν εναρμονίζεται πλήρως με τις απαιτήσεις που απορρέουν από την ΕΣΔΑ⁷, αν και είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οπως υποστηρίζει ο Koser⁸, στα κράτη μέλη της ΕΕ, εν προκειμένω στην Ελλάδα, μια σειρά μέτρων και πολιτικών έχουν περιορίσει το δικαίωμα στο άσυλο ενώ η συζήτηση έχει εστιαστεί στον αριθμό των προσφύγων που δέχεται, στην εκμετάλλευση του δικαιώματος ασύλου από μετανάστες και στην παροχή προσωρινής ή ανθρωπιστικής προστασίας, η οποία δεν παρέχει τα δικαιώματα που εξασφαλίζει το καθεστώς του πρόσφυγα με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης.

Πιο συγκεκριμένα:

• Παράνομη κράτηση ανηλίκων μεταναστών και προσφύγων: Καταγγελία Συνηγόρου του Παιδιού κατά τη Διάσκεψη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού (28/9/2006).
• Θάνατοι στις φυλακές - 7 το δίμηνο Μαρτίου – Απριλίου 2007, 19 την τελευταία διετία, υποψίες και για εκατοντάδες άλλους νεκρούς, μεταξύ των οποίων και ανήλικοι και ασθενείς : Ανακοίνωση Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων (19/4/2007).
• Καταγγελία Rahimi κατά της Ελλάδας, στις 5 Απριλίου 2011 για παράνομη κράτηση και απέλαση ασυνόδευτου ανηλίκου Αφγανικής καταγωγής (παραβίαση των άρθρων 3, 13 και 5 §1 και 4)
• Καταγγελία Mahmudi κατά της Ελλάδας, στις 31 Ιουλίου 2012, για παράνομη κράτηση Αφγανικής οικογένειας σε κέντρο κράτησης. Την οικογένεια αποτελούσαν μια έγκυος γυναίκα και τέσσερις ανήλικοι (παραβίαση των άρθρων 3, 13 και 5 § 4)
• Η κράτηση των αιτούντων άσυλο αλλοδαπών έχει προκαλέσει και καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (S.D. κατά Ελλάδος, no 53541/07, 11.09.2009). Σύμφωνα με την ανωτέρω απόφαση διαπιστώθηκε παραβίαση του άρθρων 3 και 5 §§1 και 4 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξαιτίας της παραβίασης των απαραίτητων εγγυήσεων για τον έλεγχο της νομιμότητας της κράτησης των αιτούντων άσυλο αλλοδαπών.
• Καταδικαστική απόφαση του ΕΔΔΑ για το θέμα του χρόνου και των συνθηκών κράτησης (ΕΔΔΑ Tabesh κατά Ελλάδος, no. 8256/07, 26.11. 2009). Με την ανωτέρω απόφαση κρίθηκε μη νόμιμη η κράτηση αλλοδαπού μέχρι την εξάντληση του προβλεπόμενου χρόνου, εφόσον οι αρμόδιες αστυνομικές αρχές είχαν διαπιστώσει, μεταξύ των άλλων, ότι ο αλλοδαπός προερχόταν από χώρα στην οποία δεν ήταν δυνατόν να εκτελεσθεί η απόφαση απέλασης (σημ.: Αφγανιστάν).

ΠΑΤΡΑ

ΓΕΝΙΚΑ

Η μετανάστευση είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που συνδέεται με την Πατρινή κοινωνία και είναι άμεσα συνυφασμένο με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Πάτρας.

Το λιμάνι της Πάτρας αποτελεί τη σημαντικότεη ακτοπλοική πύλη εξόδου από την ελλάδα προς την Ιταλία και τις λοιπές χώρες της ΕΕ. Για τον λόγο αυτό αποτελεί βασικό πόλο έλξης αλλοδαπών που έφθασαν στη χώρα μας και αποκαρδιωμένοι από την απουσία στοιχειώδους κοινωνικής μέριμνας, το ιδιαίτερα δυσλειτουργικό και ελλειματικό σύστημα ασύλου στην Ελλάδα και τα συνεπακόλουθα προβλήματα που τα παραπάνω συνεπάγονται, αναζητούν παράτυπα δίοδο προς τις υπόλοιπες χώρες.

Εκατοντάδες αλλοδαποί, ανάμεσα τους και μεγάλος αριθμός ανηλίκων, κατα κύριο λόγο ασυνόδευτων και αποχωρισμένων παιδιών, διαβίουν υπό συνθήκες πλήρους ανέχειας και εξαθλίωσης, σε πρόχειρους καταυλισμούς στην ευρύτερη περιοχή, με κύριο τον αυτοσχέδιο καταυλισμό στο λιμάνι της Πάτρας. Εκτιμάται οτι τα χαρακτηριστικά του όλου φαινομένου, ιδίως οι αυξητικές του τάσεις και η εξάρτηση από την έκβαση των διεθνοπολιτικών εντάσεων, τους προδίδουν τη διάσταση ήπιας και μικρής κλίμακας ανθρωπιστικής κρίσης.

Η πόλη στερείται παντελώς οποιασδήποτε οργανωμένης δομής στέγασης και σίτισης, ακόμη και για τα πρόσωπα που δικαιούνταιι σχετικών κοινωνικών παροχών όπως είναι οι ανήλικοι. Ως αποτέλεσμα η συντριπτική πλειοψηφία αυτών αναζητεί χώρο διαμονής σε διάσπαρτα αυτοσχέδια καταλύματα. Ακόμη, υπάρχει έντονη κινητικότητα προσώπων από και προς την Πάτρα, καθώς η πλειοψηφία των ανηλίκων που καταφθάνουν εκεί δεν προσβλέπει στο να εγκατασταθεί νόμιμα.

Μετανάστες πήδησαν τα κάγκελα και μπήκαν «κρυφα» στο χώρο του νέου λιμανιού της Πάτρας

ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ⁹

Σημαντικό είναι το ποσοστό των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στην Πάτρα, οι ηλικίες των οποίων κυμαίνονται από τα 14 έως τα 18 έτη. Ο αριθμός τους είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ασφάλεια, δεδομένου οτι η συντριπτική πλειοψηφία των ανηλίκων αυτών στερούνται νομιμοποιητικών εγγράφων και επομένως δεν είναι καταγεγραμμένοι από τις Αρχές ως διαμένοντες στην πόλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυσκολίας καταμέτρησης των ανηλίκων αποτελούν δυο έγγραφα, στα οποία ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Πάτρα ποικίλλει. Σύμφωνα με έγγραφο του Συνήγορου του Πολίτη, που βασιζόταν σε καταμέτρηση του Ελληνικού ερυθρού σταυρού, που πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα στις 24 και 25 Ιανουαρίου 2008, βρέθηκαν 132 ανήλικοι¹⁰. Ενώ σύμφωνα με επιστολή της Ύπατης Αρμοστείας προς τον τότε Υφυπουργό Εσωτερικών¹¹ το σύνολο των ανηλίκων που βρίσκονταν σε πρόχειρους καταυλισμούς την χρονιά εκείνη ανέρχεται σε 250 άτομα, από τα οποία οι 56 εξέφρασαν την επιθυμία να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα.

Σπανίζουν οι ανήλικοι μικρότερων ηλικιών. Συχνά παρουσιάζονται περιπτώσεις ανηλίκων οι οποίοι είναι καταγεγραμένοι στα υπηρεσιακά σημειώματα που κατέχουν ως ενήλικοι. Αυτό συμβαίνει είτε λόγω λανθασμένης καταγραφής από την ελληνική διοίκηση, είτε λόγω ανακριβούς δικής τους δήλωσης κατα την είσοδο τους στη χώρα (προκειμένου να αποφύγουν την επιμήκυνση της διάρκειας κράτησης τους στα συνοριακά κέντρα κράτησης), είτε λόγω ψευδούς καταγραφής από τις Ιταλικές Αρχές, οι οποίες καταγράφοντας τους ως ενήλικους κατάφεραν να καταφθάσουν παρατύπως στην Ιταλία.

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΥΛΟΥ

Ελάχιστοι από τους μετανάστες που διαμένουν στην Πάτρα είναι αιτούντες άσυλο ή πρόθυμοι να μπουν στη διαδικασία του ασύλου στην Ελλάδα. Η αρνητική τους στάση πηγάζει κυρίως από τις απογοητευτικές πληροφορίες που έχουν από συμπατριώτες τους ή άτομα με τα οποία συμβίουν, οι οποίοι είναι αιτούντες άσυλο και παρόλα αυτά παραμένουν αντιμέτωποι με τρομερά προβλήματα κοινωνικής μέριμνας, ένα εξαιρετικά ελλειματικό σύστημα ασύλου, πενιχρά ποσοστά αναγνώρισης καθω΄ς και μακροχρόνιες καθυστερήσεις στη διαδικασία εξέτασης των αιτημάτων.

Η ενημέρωση τους σχετικά με τα ζητήματα ασύλου και τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο αλλοδαπών και των αναγνωρισμένων προσφύγων είναι περιορισμένη. Αρκετοί από τους πρόσφυγες έχουν συγκεχυμένη και ασαφή γνώση για τα δικαιώματα τους στην Ελλάδα, αλλά και για την ύπαρξη φορέων για την στήριξη τους και για την ύπαρξη φορέων για την στήριξη τους και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους.

Το Γραφείο ασύλου της Αστυνομικής Υποδιεύθυνσης Πατρών είναι υπεύθυνο για την παραλαβή των αιτημάτων των διαμένοντων στο Νομό Αχαίας αλλά και για την εξέταση όλων των αιτημάτων που παραλαμβάνονται από τις κατα τόπους Αστυνομικές Αρχές της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. Για την παραλαβή και καταγραφή των αιτημάτων από την ως άνω Αρχή, οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να απευθυνθούν είτε στον Ερυθρό Σταυρό-τμήμα Πατρών, είτε στο Περιφερειακό Ινστιτούτο Μετανάστευσης, οι οποίοι δρώντας διαμεσολαβητικά εξασφαλίζουν ραντεβού για την υποβολή του αιτήματος. Ο χρόνος αναμονής, δεδομένου και του περιορισμένου αριθμού ατόμων που επιθυμούν να αιτηθούν, δεν είναι μεγάλος.

Επιπλέον, εκτιμάται οτι στην Πάτρα σχεδόν οι μισές από τις προγραμματισμένες συνεντεύξεις ασύλου δεν πραγματοποιούνται λόγω έλλειψης διερμηνέα. Η σημερινή κατάσταση της χαμηλής ποιότητας διερμηνείας στις συνεντεύξεις ασύλου θέτει ορισμένους υποψήφιους σε μειονεκτική θέση. Οι διερμηνείς που χρησιμοποιούνται από την τοπική αστυνομία για τη διερμηνεία των συνεντεύξεων ασύλου δεν έχουν κάποια πιστοποίηση που να αποδεικνύει οτι υπόκεινται σε κάποια επίσημα πρότυπα προσόντων. Είναι σύνηθες να μην πληρώνονται για την εργασία που έχουν αναλάβει, ενώ συχνά χρησιμοποιούνται από την αστυνομία και σε καποιες δικαστικές υποθέσεις. Παρέχουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους στη διερμηνεία των συνεντεύξεων ασύλου και πληρώνονται για άλλες υπηρεσίες σχετικές με τη διερμηνεία που παρέχουν στην Αστυνομία και στις δικαστικές αρχές, πράγμα που δημιουργεί αμφιβολίες όσον αφορά την ακρίβεια και την αμεροληψία της διερμηνείας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΚΑΙ ΔΟΜΕΣ

Η Πάτρα στερείται παντελώς οποιασδήποτε κρατικής ή δημοτικής δομής στέγασης, ενώ αναφορικά με τη σίτιση, ο Δήμος Πατρέων οργανώνει τρεις φορές την εβδομάδα συσσίτιο αποκλειστικά με αρτοπαρασκευάσματα προηγούμενων ημερών που δεν διατέθηκαν απο αρτοποιία. Η υποτυπώδης αυτή σίτιση σε καμιά περίπτωση δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες του συνόλου του πληθυσμού. Ακόμη, υπάρχει ένα Κέντρο Ημέρας, το οποίο διαχειρίζεται η Praksis, σε μια προσπάθεια να μειωθούν οι κινδυνοι που αντιμετωπίζουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι “εν κινήσει”. Επιπλέον, η Praksis σε συνεργασία με φαρμακοποιούς, συλλέγει πλεονασματικές ποσότητες φαρμάκων.

Ένα εμπόδιο για την κατασκευή νέων χώρων υποδοχής αποτελεί η αντίσταση των τοπικών πληθυσμών σε εγκαταστάσεις για μετανάστες. Για παράδειγμα, στην Πάτρα δεν υπάρχει κέντρο υποδοχής, αλλά ο τοπικός πληθυσμός και οι αρχές αντιτίθενται στα σχέδια για την κατασκευή ενός κέντρου υποδοχής στην περιοχή. Η στάση αυτή των κατοίκων της Πάτρας φαίνεται να βρίσκει στήριξη στα λεγόμενα του κ. Δένδια,Υπουργού Δημόσιας Τάξης.

Ελλείψει οποιασδήποτε οργανωμένης στεγαστικής δομής, ο πληθυσμός των προσφύγων-αλλοδαπών αναζητά προσωρινό καταφύγιο σε αυτοσχέδια καταλύματα. Το εγκαταλελειμένο εργοστάσιο της Πειραϊκής-Πατραϊκής αποτελούσε το πολυπληθέστερο κατάλυμα προσφύγων-αλλοδαπών. Το εν λόγω εργοστάσιο βρίσκεται στο νότιο άκρο της πόλης στο ύψος του νέου λιμανιού. Αποτελείται από επιμέρους κτήρια με κοινό προαύλιο χώρο (απουσία ηλεκτρικού ρεύματος, σπασμένα τζάμια, λιμνάζοντα ύδατα, περιστασιακή παροχή ύδρευσης από αντλία νερού, ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής). Μετά την εκκένωση του εργοστασίου από τις αστυνομικές δυνάμεις το 2008 και την καταγραφή μεγάλου αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων, το Υπουργείο Υγείας αποφάσισε την -προσωρινή- μετακίνηση τους σε κέντρο φιλοξενίας αυτιστικών παιδιών.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1. ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΕΞΑΚΡΙΒΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΗΛΙΚΟΥ¹²

Λαμβανομένων υπόψη των περιστατικών αναχώρησης από την πατρίδα τους και της φύσης των ισχυρισμών, είναι αδύνατο για τους ασυνόδευτους ανήλικους να τεκμηριώσουν τους ισχυρισμούς τους με έγγραφα και αποδείξεις. Παρόλο που ο προσδιορισμός της ηλικίας αποτελεί πρωταρχική προυπόθεση για τη σωστή διαχείριση της κατάστασης ενός παιδιού, στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος μηχανισμός εξακρίβωσης με αποτέλεσμα να είναι αδύνατο να εκτιμηθεί η ηλικία του με ακρίβεια.

Η προσφυγή σε ιατρικές εξετάσεις είναι δυνητική για τις αρχές και αυτό μόνο για τους αιτούντες ασύλου, χωρίς όμως να έχει οριστεί κάποια υπηρεσία, διαδικασία ή και το είδος των ενδεδειγμένων εξετάσεων. Στην πράξη κάθε αστυνομική αρχή ακολουθεί τη δική της διαδικασία. Τα παιδιά είναι οτι δηλώσουν, εφόσον όμως αυτό συμφωνεί με την εντύπωση που προκαλεί η διάπλαση και η εμφάνιση τους. Τα μικρότερα παιδιά συνήθως καταγράφονται με ηλικία ένα ή δυο χρόνια μεγαύτερη από αυτή που τα ίδια ισχυρίζονταν. Οι έφηβοι καταγράφονται ακόμα και ως ενήλικες. Δεν λείπουν και οι περιπτώσεις που τα ίδια τα παιδιά επιδιώκουν την εσφαλμέη καταγραφή νομίζοντας οτι έτσι θα αποφύγουν την κράτηση.

2. ΕΛΛΙΠΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 862/2007 τα κράτη μέλη, εν προκειμένω η ελλάδα, έχουν την υποχρέωση να διαβιβάζουν ετήσια στοιχεία αποκλειστικά και μόνο για τους ασυνόδευτους ανήλικους που ζητούν διεθνή προστασία. Όμως, στη χώρα μας, υπάρχει μια σειρά προβλημάτων στο θέμα της στατιστικής καταγραφής των ασυνόδευτων ανηλίκων που δεν εισέρχονται στη διαδικασία ασύλου. Επίσης, πέραν του αριθμού των αιτημάτων ασύλου που υποβάλλονται από τους ασυνόδευτους ανήλικους στα υπόλοιπα επί μέρους στοιχεία (χορηγήσεις ασύλου, χορηγήσεις ανθρωπιστικού καθεστώτος, απορρίψεις σε α' και β' βαθμό, ανανεώσεις κ.α.) δεν αναφέρει τη ηλικία των αιτούντων.

Η στατιστική εικόνα του αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων αλλοιώνεται περαιτέρω από το γεγονός οτι διαπιστώνεται διαφορετική καταγραφή της ημερομηνίας γέννησης ορισμένων ανηλίκων και από το οτι κάποιοι ασυνόδευτοι ανήλικοι καταγράφονται λανθασμένα ως συνοδευόμενοι από ενήλικες.

Κάθε αξιόπιστη προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων που αφορούν τους ασυνόδευτους ανήλικους οφείλει να θεμελιώνεται σε μια πλήρη, σαφή και ολοκληρωμένη εικόνα του αριθμού και των αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας. Η ύπαρξη και δημοσιοποίηση ολοκληρωμένων στατιστικών στοιχείων αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση πολιτικών και ενδεχόμενα την διοχέτευση πόρων.

Κατά την τελευταία δεκαπενταετία οι ανήλικοι που συλλαμβάνονται από την Αστυνομία για παράβαση της μεταναστευτικής νομοθεσίας σύμφωνα με τις στατιστικές του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης δεν υπερβαίνουν τους 3.000

Όσον αφορά τις αιτήσεις ασύλου για τα παιδιά δεν υπάρχει πλήρης εικόνα της κατάστασης. Τα μόνα επίσημα στοιχεία αφορούν στις αιτήσεις ασύλου από ανήλικους, οι οποίες κυμαίνονται στο 6% του συνόλου. Ωστόσο, στοιχεία από την Ύπατη Αρμοστεία για τους πρόσφυγες δείχνουν ότι πάνω από τους μισούς πρόσφυγες από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και το Μπαγκλαντές (54% των συλληφθέντων λαθρομεταναστών το 2011) είναι παιδιά. Στοιχεία από διαφορετικές πηγές ανεβάζουν τον αριθμό των ασυνόδευτων καιχωρισμένων από την οικογένειά τους ανήλικων μεταναστών από 1.000 μέχρι και 6.000 τονχρόνο. Τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν περιορισμούς τόσο από τις ανάγκες της παιδικής τουςηλικίας όσο και από τις συνθήκες του πρόσφυγα. Το γεγονός ότι για διάφορους λόγους δενκαταφεύγουν όλα σε αιτήσεις ασύλου, αυξάνει την έκθεσή τους σε αντίξοες συνθήκες διαβίωσης,κινδύνους και μορφές εκμετάλλευσης που η ένταξη σε ένα επίσημο σύστημα ελέγχου θα τους προσέφερε Σύμφωνα με στοιχεία άλλων μελετών από το αρμόδιο υπουργείο, οι αιτήσεις ασύλου από ασυνόδευτους ανήλικους ήταν 247 για το 2002 φθάνοντας τις 446 το 2007, με μέσο όρο τις 272 το χρόνο στην συγκεκριμένη επταετία. Από στοιχεία της Eurostat, ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου από ανήλικους ασυνόδευτους και μη, ακολουθεί την πορεία αυξομειώσεων με εκείνες των ενηλίκων και αποτελούν το 5,5% των συνολικών. Ιδιαίτερα για τις αιτήσεις θεωρούμενων ως ασυνόδευτων την τετραετία 2008-2011, το 73% προέρχονταν από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και το Μπαγκλαντές.

Ωστόσο, τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για την απέλαση των αλλοδαπών ανηλίκων είναι ανεπαρκή και ελέγχονται ως προς την αξιοπιστία τους. Αντανακλούν με αυτόν τον τρόπο, αφενός την προβληματική διαδικασία καταγραφής και την απουσία ενός κεντρικού συστήματος συγκέντρωσης και τήρησης στοιχείων για τους ανηλίκους, και αφετέρου το γεγονός ότι η απέλαση αποτελεί μια συστηματική και μηχανιστική διοικητική πρακτική που διεκπεραιώνεται με αυξημένους ρυθμούς και σε μεγάλους αριθμούς με ενιαίο τρόπο για ενήλικες και ανηλίκους.

3. ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΕ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ

Όσοι εργάζονται με τους ασυνόδευτους ανήλικους πρέπει να σιγουρευτούν οτι όλες οι πιέσεις που αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι, δεν θα επιδεινωθούν εξαιτίας κάποιας κακώς σχεδιασμένης παρέμβασης.

4. ΑΠΟΥΣΙΑ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές το Προεδρικό διάταγμα 220/2007 ενσωμάτωσε την Οδηγία της Ε.Ε. 2003/9/ΕΚ η οποία αναφέρει τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο και προβλέπει άμεση πρόσβαση στην εκπαίδευση και ειδική φροντίδα για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Σύμφωνα με αυτό ορίζεται η υποχρέωση της χώρας μας να παρέχει στους ανήλικους δικαιούχους προσωρινής προστασίας το δικαίωμα πρόσβασης στο εκπαιδευτικό σύστημα υπό τους ίδιους όρους με αυτούς των υπηκόοων της χώρας μας. Η πρόσβαση περιορίζεται στο σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης.

5. ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥΣ ΓΙΑ ΔΙΑΜΟΝΗ¹³

- ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ¹⁴

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που συλλαμβάνονται χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα στα σύνορα ή και μέσα στη χώρα κρατούνται σε χώρους φιλοξενίας κάτω από ακατάλληλες έως κι εξευτελιστικές συνθήκες, μέχρι να βρεθεί θέσει σε κέντρο φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Λόγω της έλλειψης επαρκών εξειδικευμένων κέντρων φιλοξενίας ανηλίκων(υπάρχουν μόνο εννέα κέντρα χωριτηκότητας 400 ατόμων), τα παιδιά μπορεί να κρατηθούν για μια περίδο, που συχνά ξεπερνάει τους 3 μήνες, σε κέντρα κράτησης¹⁵, όπου οι ανήλικοι δεν έχουν πρόσβαση στην ενημέρωση, καθοδήγηση ή νομική εκπροσώπηση. Ως εκ τούτου, τις περισσότερες φορές δεν έχουν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου.

Οι χώροι αυτοί, τα κέντρα κράτησης, είναι χώροι προορισμένοι για άλλο σκοπό, για την ολιγοήμερη κράτηση ενηλίκων. Εν τούτοις, λόγω προβλημάτων της μεταναστευτικής νομοθεσίας και της εφαρμογής της, και ελλείψει ειδικών χώρων κράτησης, έχουν μετατραπεί σε χώρους κράτησης παρανόμως διαμένοντων αλλοδαπών. Αποτέλεσμα είναι η διοικητική κράτηση παρανόμως διαμένοντων ασυνόδευτων ανηλίκων σε χώρους κράτησης της αστυνομίας να προσβάλλει θεμελιώδη δικαιώματα τους.

Μείζον ανάμεσα στα προβλήματα που προκύπτουν από τη διοικητική κράτηση ανηλίκων είναι ο μη διαχωρισμός τους από τους ενήλικες, πρακτική που παραβιάζει ευθέως τόσο τις διατάξεις του αρ.5 της ΕΣΔΑ όσο και του αρ.10 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα που παρέχει εγγυήσεις για την ανθρώπινη μεταχείριση και το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς και για την τήρηση της θεμελιώδους υπό αυτήν την έννοια αρχής, σύμφων αμε την οποία “ οι ανήλικοι παραβάτες διαχωρίζονται από τους ενήλικες και τυγχάνουν αντιμετώπισης ανάλογης προς την ηλικία και τη νομική τους θέση” (ΔΣΑΠΔ, αρ.10 παρ.3, όπως κυρώθηκε με το ν.2462/97)¹⁶

Ο χρόνος κράτησης των ανηλίκων κυμαίνεται κατά μέσο όρο από έναν μέχρι τέσσερις μήνες. Κατά το χρονικό διάστημα αυτό ολοκληρώνονται οι διαδικασίες για την ανεύρεση χώρου φιλοξενίας. Ωστόσο, λόγω της απουσίας επαρκών χώρων φιλοξενίας, αρκετοί ανήλικοι αφήνονται ελεύθεροι μετά τη λήξη του χρόνου κράτησης, όπως ορίζεται στην παρ. 3 του άρθρου 76 ν. 3386/2005, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 48παρ. 2 ν. 3772/2009, ή για τους αιτούντες άσυλο στο άρθρο 13 ΠΔ 114/2010 όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 ΠΔ 116/2012, ενώ κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις επιστρέφουν στην οικογένειά τους, στη χώρα καταγωγής τους ή όπου αυτή διαμένει με τη διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης, Το ανώτατο όριο της διοικητικής κράτησης ανέρχεται στους έξι (6) μήνες ενώ «Σε περίπτωση που η απέλαση καθυστερεί επειδή αυτός αρνείται να συνεργαστεί ή καθυστερεί η λήψη των αναγκαίων για την απέλασή του εγγράφων από τη χώρα καταγωγής ή προέλευσης του, η κράτηση του αλλοδαπού είναι δυνατόν να παραταθεί για περιορισμένο χρόνο, που δεν υπερβαίνει τους δώδεκα μήνες» (άρθρο 48 παρ. 2 ν. 3772/2009 βλ. και άρθρο 30 παρ. 5 και 6 Ν. 3907/2011). Για τους αιτούντες άσυλο η κράτηση μπορεί να διαρκέσει πάλι έως ένα έτος σύμφωνα με την πρόσφατη τροποποίηση του άρθρου 13 ΠΔ 114/2010 με το άρθρο 1 ΠΔ 116/2012.

Όπως είναι γνωστό, η διοικητική κράτηση των αλλοδαπών αποτελεί προσωρινό μέτρο στέρησης της προσωπικής τους ελευθερίας με στόχο αφενός τον έλεγχο των στοιχείων των παράνομα διαμενόντων στη χώρα από τις αστυνομικές αρχές, αφετέρου την αποτροπή της διαφυγής τους, ενόψει της έκδοσης και της εκτέλεσης της πράξης διοικητικής απέλασης/ επιστροφής. Ωστόσο, ειδικά για τους ασυνόδευτους ανηλίκους ο νομοθέτης επέλεξε η κράτηση να αποτελεί την έσχατη λύση και «μόνον εφόσον δεν μπορούν να εφαρμοσθούν για τον ίδιο σκοπό άλλα επαρκή αλλά λιγότερο επαχθή μέτρα και για το ελάχιστο χρονικό διάστημα» (άρθρο 32 παρ.1 ν. 3907/2011, που ενσωμάτωσε το άρθρο 17 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ). Σύμφωνα δε με την παράγραφο 4 του ανωτέρω άρθρου, στους ασυνόδευτους ανηλίκους παρέχεται κατά το δυνατό κατάλυμα σε ιδρύματα τα οποία διαθέτουν προσωπικό και εγκαταστάσεις που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες προσώπων της ηλικίας τους (άρθρο 32 παρ.4 ν. 3907/2011). Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η διοικητική κράτηση των ασυνόδευτων ανηλίκων θα πρέπει να περιορίζεται σε εκείνο το χρονικό διάστημα, που είναι αναγκαίο για να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες είτε οικογενειακής επανένωσής τους είτε τοποθέτησής τους σε κατάλληλο χώρο φιλοξενίας. Οι ανωτέρω διατάξεις του κοινού νομοθέτη στοιχίζονται προς τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) αλλά και της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού (ΔΣΔΠ). Αναλυτικότερα, η διάταξη του άρθρου 5 παρ.1 εδ. δ΄ ΕΣΔΑ προβλέπει ότι η στέρηση της ελευθερίας ανηλίκου είναι επιτρεπτή μόνο εφόσον πρόκειται περί νομίμου κρατήσεως αυτού και έχει τηρηθεί η «νόμιμη διαδικασία». Τούτο σημαίνει ότι τα μέτρα στέρησης της ελευθερίας του ανηλίκου θα πρέπει μεν να συμβαδίζουν με τις προβλεπόμενες από το εσωτερικό δίκαιο διαδικασίες, δηλαδή η νομιμότητα κρίνεται σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, αλλά το τελευταίο θα πρέπει να πληροί τις προϋποθέσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης και κυρίως να συμβαδίζει με το θεμελιώδη σκοπό του άρθρου 5, που είναι η προστασία του ατόμου από την κρατική αυθαιρεσία. Πρέπει να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι ανάμεσα στους κρίσιμους παράγοντες για το πρόσφορο του μέτρου της διοικητικής κράτησης, όπως έχουν προταθεί και διαμορφωθεί τόσο από τη νομολογία του ΕΔΔΑ και έχουν υποδειχθεί από κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της διαμόρφωσης μεταναστευτικής πολιτικής2, καταγράφεται η άμεση και χωρίς καθυστερήσεις διεκπεραίωση των διαδικασιών, έτσι ώστε ο χρόνος κράτησης να μειώνεται στον ελάχιστο απαραίτητο.

Αν και στο άρθρο 37 της ΔΣΔΠ υπογραμμίζεται ότι η κράτηση των ανηλίκων πρέπει να αποτελεί εξαιρετικό («έσχατο») μέτρο, στη χώρα μας η αστυνομική κράτηση του παράνομα διαμένοντος ανηλίκου αποτελεί την πάγια πρακτική της Διοίκησης, καθώς υπηρετεί το στόχο της διακοπής της μη νόμιμης διαμονής του στη χώρα, παράλληλα όμως προκαλεί πλείστες όσες παραβιάσεις λόγω κυρίως των πλημμελών συνθηκών κράτησης. Είναι δε γνωστό ότι η διοικητική κράτηση, βρίσκοντας έρεισμα στο αρ. 76 παρ. 3 του ν. 3386/2005 όπως ισχύει σήμερα, εφαρμόζεται από τις αστυνομικές αρχές ως ενιαίο μέτρο, είτε πρόκειται για ενήλικες είτε για ανηλίκους, αντιμετωπίζοντάς τους ως παραβάτες του νόμου και παραγνωρίζοντας κάθε άλλη ιδιαιτερότητα της κατάστασής τους. Η πρακτική αυτή, μολονότι φαίνεται σύμφωνη με τον νόμο, έρχεται σε αντίθεση με τη μόλις προηγουμένως μνημονευόμενη διάταξη της ΔΣΔΠ, σύμφωνα με την οποία η κράτηση των ανηλίκων πρέπει να αποφεύγεται. Στην περίπτωση των ασυνόδευτων και αποχωρισμένων από τους γονείς τους ανηλίκων η εφαρμογή της διάταξης αυτής, κατά τρόπο ενιαίο και ομοιόμορφο με τους ενήλικες και άνευ άλλων εγγυήσεων προστασίας της ανηλικότητας, παραβιάζει κανόνες υπέρτερης τυπικής ισχύος που δεσμεύουν την Ελλάδα, τόσο της ΔΣΔΠ, όσο και ειδικότερων διεθνών συστασεων και κατευθυντήριων αρχών για τη μεταχείριση των προσώπων της κατηγορίας αυτής¹⁷

Στόχος της διάταξης του άρ. 76 παρ. 3 του ν. 3386/2005, όπως ισχύει σήμερα, είναι να διασφαλίσει το κυριαρχικό δικαίωμα κάθε κράτους να ελέγχει τα σύνορά του και να επιτρέπει την είσοδο αλλοδαπών σύμφωνα με τους κανόνες δικαίου που το ίδιο θέτει. Η περίπτωση όμως των αλλοδαπών ανηλίκων που έχουν εισέλθει παρανόμως και διαμένουν, κάτω από αδιευκρίνιστες και αδιάφορες για τη διοίκηση συνθήκες, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται μόνον ως ένα πρόβλημα παράνομης εισόδου που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής αυτής της διάταξης, αλλά ως ένα ευρύτερο κοινωνικό πρόβλημα, που γεννά ζητήματα προστασίας της ανηλικότητας. Μάλιστα η από δεκαπενταετίας εφαρμογή αυτού του κατασταλτικού μέτρου δεν φαίνεται να έχει εξαλείψει το φαινόμενο της παράνομης εισόδου και διαμονής ασυνόδευτων αλλοδαπών ανηλίκων. Βέβαια σήμερα θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι καταβάλλονται εξαιρετικές προσπάθειες για να δημιουργηθεί ένα σύστημα μέριμνας και ειδικής μεταχείρισης των ασυνόδευτων ανηλίκων με την εμπλοκή κυρίως του ΕΚΚΑ ως προς την ανεύρεση χώρου φιλοξενίας. Ωστόσο, η απουσία όπως προαναφέραμε επαρκούς αριθμού τέτοιων δομών διατηρεί επίκαιρο τον προβληματισμό για τον πρόσφορο χαρακτήρα της κράτησης.

Εν κατακλείδι μνημονεύουμε την παρ. 6 β του άρθρου 13 ΠΔ 114/2010, σύμφωνα με την οποία οι αρμόδιες αρχές παραλαβής ή εξέτασης αιτημάτων διεθνούς προστασίας θα πρέπει να «…αποφεύγουν την κράτηση ανηλίκων. Ανήλικοι που έχουν χωριστεί από τις οικογένειές τους και ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται μόνο για το απαραίτητο χρόνο έως την ασφαλή παραπομπή τους σε

κατάλληλες δομές φιλοξενίας ανηλίκων». ¹⁸

Υπό το πρίσμα αυτό, η διοικητική κράτηση των αλλοδαπών ανηλίκων και ειδικά πέραν του αναγκαίου χρόνου για την ολοκλήρωση των απαραίτητων διαδικασιών ανεύρεσης της οικογένειας ή κατάλληλου χώρου φιλοξενίας, καθίσταται ένα μέτρο τόσο απρόσφορο όσο και δυσανάλογο προς τον επιδιωκόμενο σκοπό, αυτόν της επιστροφής, για την πλειοψηφία των περιπτώσεων όπου αυτή είναι αδύνατη για πραγματικούς λόγους.¹⁹

Η ανάγκη βελτίωσης των δομών υποδοχής των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, ιδιαίτερα αναφορικά με την διατροφή και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τονίστηκε και από την Επίτροπο Cecilia Malmstrom μετά την επίσκεψη της στη χώρα μας το 2012, όπου αν και αναγνώρισε τις προσπάθειες που καταβάλλει και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σε σχέση με τις μεικτές ροές, υπογράμμισε ότι θα πρέπει να υπάρξουν περαιτέρω βελτιώσεις ώστε να λειτουργεί το σύστημα ασύλου σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα.

6. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

Το σύνολο των ατόμων με τα οποία ήρθα σε επαφή έθεσαν το ζήτημα της βίας από τις Αρχές της Αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος Πατρών. Καταγγέλθηκαν περιστατικά απρόκλητης συντονισμένης και μη ωμής βίας. Οι μορφές σωματικής και ψυχολογικής βίας που καταγγέλθηκαν είχαν του χαρακτήρα απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, η οποία απαγορεύεται σύμφωνα με τη Διεθνή νομοθεσία και το εθνικό Δίκαιο και προσιδιάζει σε βασανιστήρια.

Σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία οι ασνόδευτοι ανήλικοι έχουν δικαιώματα, όμως στην πραξη αντιμετωπίζονται από τις ελληνικές αρχές ως παράνομοι μετανάστες. Πρέπει να τονιστεί οτι σύνηθες είναι το φαινόμενο οι αρχές να απέχουν από τις υποχρεώσεις τους, οι οποίες ορίζονται σαφώς από το νόμο, να μην λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για την αναγνώριση των ανηλίκων ανάμεσα στους συλληφθέντες ενήλικους ή μεταξύ των ατόμων που επιθυμούν να υποβάλλουν αίτηση ασύλου, να αναλάβουν την ευθύνη για τους ανήλικους που έχουν αναγνωριστεί και να διασφαλίσουν την προστασία τους και την πρόσβαση τους στη διαδικασία ασύλου.

Σύμφωνα με μαρτυρία κοινωνικού λειτουργου “Κατά την επίσκεψη μας παρατηρήσαμε μικρά παιδιά να είναι πολύ σφιχτά δεμένα, ανα δύο με πλαστικά δεσμά, με σκοπό να μεταφερθούν συνοδευόμενα από αστυνομικούς από ένα κτήριο της αστυνομίας στο άλλο[..] Η συμπεριφορά της αστυνομίας απέναντι στους ανήλικους δεν διαφέρει σε τίποτα από αυτή που επιφυλάσσεται σε ενήλικες κρατούμενους. Σε καμιά περίπτωση οι ενέργειες που ακολουθούνται έχουν ως γνώμονα την ευάλωτη κατάσταση των ανηλίκων και τις ανάγκες προστασίας τους. Είναι επίσης προφανές οτι οι αστυνομικοί δεν έχουν καμια εκπαίδευση στους χειρισμούς ανηλίκων[..]”

7. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στερούνται της ενήλικης παρουσίας και προστασίας με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά ευάλωτοι σε περιπτώσεις κακοποίησης ή εκμετάλλευσης, αφού η σωματική τους διάπλαση δεν τους επιτρέπει να αντισταθούν. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά κινδύνων που περιλαμβάνουν, χωρίς να περιορίζονται μόνο σε αυτούς, παιδική εργασία, εμπορία ανθρώπων, κάθε είδους κακοποίηση που γίνεται με βάση το φύλλο, όπως είναι για παράδειγμα η σεξουαλική κακοποίηση, τραυματισμοί και μεταδιδόμενες ασθένειες κ.α.

8. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΚΤΗΣΗ ΝΟΜΙΜΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ²⁰

Αξιοσημείωτη είναι η εξαιρετικά υψηλή εκπροσώπηση του αρσενικού φύλου κατά τα τελευταία χρόνια ανάμεσα στους παράνομα διαμένοντες ανηλίκους και η μείωση της παράνομης διαμονής αλλοδαπών ανηλίκων θηλυκού φύλου. Τα στοιχεία αυτά υπογραμμίζουν ότι οι αλλοδαποί ανήλικοι έρχονται στη χώρα για να εργαστούν στη μαύρη αγορά εργασίας, κάτι που επιβεβαιώθηκε σε κάποιο βαθμό και δειγματοληπτικά από τις αυτοψίες σε χώρους κράτησης και τις συζητήσεις με τους ανήλικους κρατούμενους που έχουν πραγματοποιηθεί κατα καιρούς από οργανώσεις και φορείς.

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

Τα νομοθετικά και χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ για το άσυλο παρέχουν ενισχυμένη προστασία των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων. Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη συνάφεια και συνεργασία στο πλαίσιο της ΕΕ και με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, έτσι ώστε τα μέτρα που θα λαμβάνει η χώρα μας να είναι αποτελεσματικά.

Εάν θέλουμε να ανταποκριθούμε κατάλληλα στις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων θα πρέπει πρωτίστως να σταματήσουμε να τους αντιμετωπίζουμε ως πρόβλημα και να βρούμε τρόπους να θέσουμε τα συμφέροντα του παιδιού στο επίκεντρο της λήψης αποφάσεων. Για τον σκοπό αυτό απαιτείται μια κοινή προσέγγιση σε Ευρωπαικό επίπεδο, η οποία θα βασίζετα στο σεβασμό των δικαιωμάτων του Παιδιού, όπως καθπρίζεται σον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και στην UNCRC , σύμφωνα με την αρχή του ύψιστος συμφέροντος του παιδιού.

Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές οτι τα προβλήματα που ανακύπτουν είναι πολλά και πολύπλοκα και απαιτούν συντονισμό προτάσεων και συνεργασία πολλών εθνικών και διεθνών φορέων. Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις-συστάσεις :

• Η προστασίατων ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας χρειάζεται πολλές βελτιώσεις για να εναρμονιστεί με όσα προβλέπονται από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
• Ενόψει της εξαιρετικά επείγουσας κατάστασης και των κινδύνων τόσο για τη δημόσια όσο και για τη προσωπική υγεία και διαβίωση των ασυνόδευτων ανηλίκων που παρατύπως έχουν εισέλθει και διαμένουν στη χώρα μας,και συγκεκριμένα στην περιοχή της Πάτρας, η Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών πρέπει να μεριμνήσει σε συντονισμό με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, τις τοπικές αρχές, κοινωνικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις για την άμεση και επείγουσα δημιουργία και λειτουργία μιας δομής στην ευρύτερη περιοχή της Πάτρας που θα παρέσχει στους ανήλικους άμεσα υπηρεσίες σίτισης, ιατρικής φροντίδας, προσωπικής υγιεινής (εγκαταστάσεις καθαριότητας και αποχέτευσης) και υπηρεσίες ενημέρωσης και συμβουλευτικής.
• Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρέπει να καταγραφούν και να παραπεμφθούν σε ειδικούς χώρους φιλοξενίας. Ειδικά για τα μικρότερα παιδιά (κάτω των 12 ετών) η αυξημένη ανάγκη προστασίας επιβάλλει τον διαχωρισμό ρους από τους έφηβους και την άμεση μεταφορά τους κατα προτεραιότητα σε ειδικούς χώρους φιλοξενίας, κατόπιν υπόδειξης των χώρων αυτών από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
• Να εφαρμοστεί το άρθρο 19 παρ.1 ΠΔ 220/07 σε όλους τους ασυνόδευτους ανήλικους ώστε να τους παρέχεται η δυνατότητα εκπροσώπησης ανεξάρτητα από την υποβολή αιτήματος ασύλου, γιατί μόνο έτσι είναι δνατό να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για την προστασία τους με διορισμό επιτρόπου.
• Να ξεκινήσουν οι διαδικασίες ανεύρεσης μιας σταθερότερης και αποτελεσματικότερης λύσης για τη φιλοξενεία, τη φροντίδα και την αξιοπρεπή διαβίωση των ανήλικων προσφύγων και μεταναστών στην Πάτρα, με ιδιαίτερη έμφαση και με ειδικότερα μέτρα για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.
• Απαραίτητη είναι η ύπαρξη εμπειρογνωμόνων με ικανοποιητικές γνώσεις για την ψυχολογική, συναισθηματική και φυσική ανάπτυξη του ανήλικου καθώς και για τη συμπεριφορά του.
• Τονίζεται η ανάγκη για δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης συγκεκριμένα για τα παιδιά, στις χώρες προέλευσης, διέλευσης και προορισμού, καθώς και η ανάπτυξη εργαλείων ενημέρωσης για τα μέλη της οικογένειας και της κοινότητας των παιδιών.
• Επιτακτική είναι η ανάγκη για τη δημιουργία ενός συστήματος όπου θα περιλαμβάνονται στατιστικά στοιχεία. Η κατάσταση δεν μπορεί να εκτιμηθεί σωστά ούτε να βρεθούν οι κατάλληλες λύσεις χωρίς μια σαφή εικόνα και αξιολόγηση που να βασίζεται σε πλήρη, αξιόπιστα και συγκρίσιμα στοιχεία.

Συμπερασματικά, για τη διαχείριση των προαναφερθέντων προβλημάτων, πέρα από την αναθεώρηση της νομοθεσίας και την ενίσχυση των υπηρεσιών και των δομών που αφορούν την αντιμετώπιση και υποστήριξη των ασυνόδευτων ανηλίκων επείγει η αντιμετώπιση του φαινομένου, έτσι όπως εξελίσσεται στην πόλη της Πάτρας. Οι ενέργειες της διοίκησης για έξωση αλλοδαπών από τους πρόχειρους καταυλισμούς δεν έχουν συνδυαστεί με φροντίδα και περίθαλψη ανηλίκων. Έτσι, οι ανήλικοι βρίσκονται σε μια άκρως επικίνδυνη κατάσταση, μετέωροι, στερούμενοι ακόμη κι αυτής της στέγασης στον καταυλισμό και εκτεθιμένοι σε νέους κινδύνους εις βάρος της ψυχικής και σωματικής τους ακεραιότητας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

       Μέσα από την παρουσίαση αυτή για τη ζωή των ασυνόδευτων ανηλίκων-αποχωρισμένων παιδιών που ζουν στην Πάτρα, βασικός μου στόχος ήταν να φωτίσω μια άγνωστη και όχι τόσο πολυσυζητημένη πτυχή του προσφυγικού προβλήματος, μέσα από τα  βιώματα των ίδιων των παιδιών. Στα δελτία ειδήσεων και στις εφημερίδες ακούμε και διαβάζουμε απόψεις σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα, ωστόσο λίγοι από εμάς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα των παιδιών αυτών που αναμφίβολα αποτελούν μια ιδιαίτερη και ευάλωτη κατηγορία προσφύγων/αιτούντων άσυλο. Συνήθως οι αναλύσεις γίνονται από τη σκοπιά της κοινωνίας υποδοχής και της κρατικής μηχανής που δέχεται τους πρόσφυγες, με αποτέλεσμα να χάνεται η φωνή των ίδιων των παιδιών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα πάντα για να προστατεύσουν τη ζωή τους.

            Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων αποτελεί προτεραιότητα για την Ελλάδα δεδομένου του ευάλωτου της εν λόγω κατηγορίας. Ωστόσο, η θέση της Ελλάδας ως βασική πύλη εισόδου παράνομης μετανάστευσης στην ΕΕ, επιβάλλει μεγαλύτερες προσπάθειες στο ζήτημα της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Μέλημα της Ελληνικής Πολιτείας θα πρέπει να είναι, σύμφωνα μετη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, οι ανήλικοι αυτοί να μην αντιμετωπίζονται κατα κύριο λόγο ως παραβάτες της μεταναστευτικής νομοθεσίας, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά ως δικαιούχοι προστασίας με βάση τις ανάγκεςκαι τα χαρακτηριστικά που προκύπτουν από την ανηλικότητα τους. Οι ανήλικοι δεν θα πρέπει να υφίστανται διοικητική κράτηση και απέλαση, αλλά αντ'αυτού θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα για την προστατευτική τους φύλαξη και τον εντοπισμό τους, την λήψη μέτρων παραπομπής σε κατάλληλες υπηρεσίες φιλοξενίας και φροντίδας και την υποστήριξη της συμμετοχής τους στην εκπαιδευτική και κοινωνική ζωή, έως ότου ολοκληρωθεί κοινωνική έρευνα σχετικά με τη δυνατότητα και σκοπιμότητα επαναπατρισμού τους και υλοποιηθούν τα δέοντα μέτρα για την προστασία τους

        Μπροστά στην ιδιαίτερα κρίσιμη και δραματικη κατάσταση σε βάρος των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας , κύριο μέλημα όλων μας, που ασχολούμαστε με τον κλάδο αυτό, πρέπει να είναι η διασφάλιση του δικαιώματος κάθε ανθρώπου, στην προκειμένη των ασυνόδευτων ανηλίκων, να ζητά άσυλο και να βρίσκει καταφύγιο σε άλλη χώρα, με την προοπτική του εθελοντικού επαναπατρισμού, της τοπικής ένταξης στη χώρα ασύλου ή της μετεγκατάστασης σε Τρίτη χώρα.

       Οπως υποστηρίζει ο Koser, στα κράτη μέλη της ΕΕ, εν προκειμένω στην Ελλάδα, μια σειρά μέτρων και πολιτικών έχουν περιορίσει το δικαίωμα στο άσυλο ενώ η συζήτηση έχει εστιαστεί στον αριθμό των προσφύγων που δέχεται, στην εκμετάλλευση του δικαιώματος ασύλου από μετανάστες και στην παροχή προσωρινής ή ανθρωπιστικής προστασίας, η οποία δεν παρέχει τα δικαιώματα που εξασφαλίζει το καθεστώς του πρόσφυγα με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης. ²¹

        Εν κατακλείδι, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι παραμένουν ασυνόδευτοι, ακόμη και όταν η Πολιτεία που είναι επιφορτισμένη για την προστασία τους, τους έχει θλεση υπό κράτηση. Η παρέμβαση του Εισαγγελέα περιορίζεται στην άσκηση ή μη της ποινικής δίωξης για παράβαση διατάξεων της μεταναστευτικής νομοθεσίας σε αρκετές δε περιπτώσεις η εισαγγελία δεν ενημερώνεται καθόλου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

ENOC, Statement on State Obligations for the Treatment of Unaccompanied Children. Approved in the Annual Meeting in Athens on 26-28 September 2006

ILPA research report, When is a child not a child, Asylum,age disputes and the process of age assessment, May 2007

Away from home, Protecting and Supporting children on the move, “Save the children” UK, 2008

International Organization for migration(IOM), Unaccompanied Children on the move, 2011

UNHCR Research Paper No.231, Putting Solidarity to the test: assessing Europe’s response to the Asylum crisis in Greece, Paul McDonough, January 2012

Greece, the end of the road for refugees, asylum seekers and migrants, Amnesty International, December 2012

Overview of European Union law and policy and Comparison of national laws and policies of European Union Countries

European Court of Human Rights, Press Country profile Greece (last updated:November 2013)

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Συνήγορος του Πολίτη και UNHCR “Κατευθυντήριες Οδηγίες για τα παιδιά που ζητούν Άσυλο”, Ιούνιος 2005

Ειδική Έκθεση με θέμα την “ Διοικητική κράτηση και απέλαση αλλοδαπών ανηλίκων”, Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, συνήγορος του Πολίτη, Οκτώβριος 2005

ENOC(Ευρωπαικό Δίκτυο Συνηγόρων για τα Δικαιώματα του Παιδιού): Δημόσια Θέση για τους Ασυνόδευτους Ανήλικους, Οκτώβρης 2006

Ευρωπαικό Δίκτυο Συνηγόρων για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Δημόσια θέση για τους Ασυνόδευτους Ανήλικους, Οκτώβρης 2006

Επιστολή του Συνήγορου του Πολίτη (προς την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αχαίας, τον Δήμο Πατρών, την Αστυνομική Διεύθυνση Αχαίας και το Λιμεναρχείο Πατρών) με θέμα τον πρόχειρο καταυλισμό στην ευρύτερη περιοχή του λιμένος Πατρών, Αθήνα 5 Φεβρουαρίου 2008

Έκθεση της ECRI για την Ελλάδα, τέταρτος κύκλος επιτήρησης, CRI (2009) 31, Σεπτέμβριος 2009

Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, ¨Ασυνόδευτοι Ανήλικοι στα Ελληνοτουρκικά σύνορᨴΕβρος, Μάρτιος 2011-Μάρτιος 2012¨.

Ελλάδα: το τέλος του δρόμου για τους πρόσφυγες, τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες, Amnesty International, Δεκέμβρις 2012

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΕΣΠ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ: Διάρκεια αποστολής: 29/02/2012 έως 02/03/2012 Μέλη: από Κοινωνική, Νομική Υπηρεσία και Τμήμα Διερμηνέων του ΕΣΠ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

http://www.minocp.gov.gr/main.php

http://www.hellenicpolice.gr/newsite.php?&lang

http://www.synigoros.gr/docs/odigies_prosfigon.pdf

http://www.synigoros.gr/porismata_dp.htm#

http://www.synigoros.gr/reports/SR-detention-expulsionOCTOBER-2005.pdf

http://www.synigoros.gr/docs/deltiou_tupou_Detention_Expulsion.pdf

http://www.synigoros.gr/docs/sxedio_nomou_7_2.pdf

http://www.crin.org/docs/ENOC_Statement_Unaccompanied.doc

Παραρτημα

Κυριότερα Νομικά Κείμενα Σχετικά με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

1. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ (1948)
2. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (1950)
3. Η Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες (1951)
4. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη νομική κατάσταση των Ανιθαγενών (1961)
5. Η Διεθνής Σύμβαση για την καταπολέμηση όλων των μορφών Ρατσιστικών Διακρίσεων (1965)
6. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (1966)
7. Η Διακήρυξη για το εδαφικό άσυλο (1967)
8. Η Διεθνής Σύμβαση ενάντια στα Βασανιστήρια και σε άλλες σκληρές, Απάνθρωπες και Ταπεινωτικές Συμπεριφορές ή Τιμωρίες (1984)
9. Η Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των ατόμων που στερούνται εθνικότητας της χώρας που διαμένουν (1985)
10. Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989)
11. Η Ευρωπαϊκή σύμβαση για την άσκηση των δικαιωμάτων του Παιδιού (1996)
12. Προαιρετικό πρωτόκολλο στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Παιδιών στην εμπορία παιδιών και την παιδική πορνεία (2000)
13. Προαιρετικό πρωτόκολλο στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Παιδιών στην εμπλοκή των παιδιών σε ένοπλες συμπλοκές (2000)
14. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τη Διακίνηση του Οργανωμένου Εγκλήματος
15. Προτεινόμενες Αρχές και Οδηγίες για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Εμπορία Ανθρώπων – Αναφορά του Επίτροπου του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Οικουμενική και Κοινωνική Επιτροπή ( Ε/2002/68/Add.1)
16. Η Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την προστασία των μεταναστών (2004, A/RES/59/194)
17. Η Απόφαση της επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Μεταναστών (2005, E/CN4/RES/2005/47)

Παράρτημα 2

Οι κυριότερες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που παρέχουν βοήθεια σε πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα είναι:

• Η «Αλληλεγγύη» της Εκκλησίας της Ελλάδας
• Η κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων «ARSIS»
• Οι Γιατροί του Κόσμου(MdM)
• Οι Γιατροί χωρίς Σύνορα (MSF)
• Η PRAKSIS
• Η Διεθνής Αμνηστία
• Το Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών
• Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
• Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αλληλεγγύης και Συνεργασίας (ΕΛΙΝΑΣ)
• Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός
• Η Ιατρική Παρέμβαση

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3

ΟΔΗΓΙΑ 2003/9/ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ²²

της 27ης Ιανουαρίου 2003

σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη

Άρθρο 10

Μαθητεία και εκπαίδευση των ανηλίκων

1. Τα κράτη μέλη παρέχουν στα ανήλικα τέκνα των αιτούντων άσυλο και στους ανηλίκους αιτούντες άσυλο πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα, υπό προϋποθέσεις ανάλογες με αυτές που ισχύουν για τους υπηκόους του κράτους μέλους υποδοχής, ενόσω δεν είναι εκτελεστό μέτρο απομάκρυνσης κατ' αυτών των ιδίων ή των γονέων τους. Η εκπαίδευση μπορεί να παρέχεται στα κέντρα φιλοξενίας.

Τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη μπορούν να ορίζουν ότι η πρόσβαση αυτήπρέπει να περιορίζεται στο σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης. Ανήλικος είναι όποιος δεν έχει ακόμη την κατά νόμο ηλικία ενηλικίωσης στο κράτος μέλος στο οποίο έχει υποβληθεί ήεξετάζεται η αίτηση ασύλου. Τα κράτη μέλη δεν ανακαλούν το δικαίωμα παρακολούθησης δευτεροβάθμιων σπουδών αποκλειστικά και μόνο λόγω ενηλικιώσεως του ανηλίκου.

2. Η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα δεν πρέπει να καθυστερεί πέραν των τριών μηνών από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης ασύλου του ανηλίκου ήτων γονέων του. Το διάστημα αυτό μπορεί να φθάνει το έτος όταν παρέχεται ειδικήεκπαίδευση προκειμένου να διευκολύνεται η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα.

3. Όταν η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα, όπως εκτίθεται στην παράγραφο 1, είναι αδύνατη λόγω της ειδικής κατάστασης του ανηλίκου, το κράτος μέλος δύναται να προσφέρει άλλες εκπαιδευτικές ρυθμίσεις.

Άρθρο 18

Ανήλικοι

1. Το απώτερο συμφέρον του παιδιού αποτελεί το πρωταρχικό μέλημα των κρατών μελών κατά την εφαρμογήτων διατάξεων της παρούσας οδηγίας σχετικά με τους ανηλίκους.

2. Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες αποκατάστασης σε ανηλίκους που είναι θύματα κάθε μορφής

κατάχρησης, αμέλειας, εκμετάλλευσης, βασανιστηρίων ή σκληρής, απάνθρωπης ήταπεινωτική ς μεταχείρισης ήπου έχουν υποφέρει από ένοπλες συγκρούσεις, και εξασφαλίζουν ότι τους παρέχεται κατάλληλη ψυχολογικήφροντίδα , καθώς και εξειδικευμένη θεραπεία, εφόσον απαιτείται.

Άρθρο 19

Ασυνόδευτοι ανήλικοι

1. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν το ταχύτερο δυνατόν μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται η αναγκαία εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων από νόμιμο κηδεμόνα ή, οσάκις απαιτείται, η εκπροσώπησήτους από οργανισμό υπεύθυνο για την επιμέλεια και την ευημερία ανηλίκων ήοποιαδή ποτε άλλη κατάλληλη εκπροσώπηση. Πραγματοποιείται τακτικά αξιολόγηση από τις αρμόδιες αρχές.

2. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που υποβάλλουν αίτηση ασύλου, από τη στιγμήπου γίνονται δεκτοί στο έδαφος του κράτους μέλους υποδοχής στο οποίο υποβλήθηκε ή εξετάζεται η αίτηση ασύλου έως τη στιγμήπου υποχρεούνται να το εγκαταλείψουν, φιλοξενούνται:

α) από ενήλικους συγγενείς·

β) από ανάδοχο οικογένεια·

γ) σε κέντρα φιλοξενίας με ειδικές ρυθμίσεις για ανηλίκους·

δ) σε άλλους χώρους φιλοξενίας κατάλληλους για ανηλίκους.

Τα κράτη μέλη δύνανται να τοποθετούν ασυνόδευτους ανηλίκους ηλικίας 16 ετών ήάνω σε κέντρα φιλοξενίας για ενηλίκους αιτούντες άσυλο.

Στο μέτρο του δυνατού, τα αδέλφια παραμένουν μαζί, λαμβανομένου υπόψη του απώτερου συμφέροντος του εκάστοτε ανηλίκου και,ιδίως, της ηλικίας και του βαθμού ωριμότητάς του. Οι αλλαγές διαμονής ασυνόδευτων ανηλίκων περιορίζονται στο ελάχιστο.

3. Τα κράτη μέλη, προστατεύοντας το απώτερο συμφέρον τουασυνόδευτου ανηλίκου, προσπαθούν να εντοπίζουν, το συντομότερο δυνατόν, τα μέλη της οικογένειάς του/της. Σε περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος να απειληθεί η ζωήή η ακεραιότητα του ανηλίκου ήτων στενών συγγενών του, ιδίως αν αυτοί διαμένουν στη χώρα καταγωγής, πρέπει να διασφαλίζεται ότι η συλλογή, επεξεργασία και διαβίβαση των πληροφοριών που αφορούν τα εν λόγω πρόσωπα γίνεται εμπιστευτικά, ώστε να μην διακυβεύεται η ασφάλειά τους.

4. Οι απασχολούμενοι με ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να διαθέτουν ήνα λαμβάνουν κατάλληλη κατάρτιση σχετικά με τις

ανάγκες των ανηλίκων και να δεσμεύονται από την αρχήτης εμπιστευτικότητας, όπως ορίζεται στο εθνικό δίκαιο, για τις πληροφορίες τις οποίες γνωρίζουν εκ της εργασίας τους.

Παράρτημα 4

ΟΔΗΓΙΑ 2004/83/ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

της 29ης Απριλίου 2004 για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους

Άρθρο 27

Πρόσβαση στην εκπαίδευση

1. Τα κράτη μέλη παρέχουν πλήρη πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα σε κάθε ανήλικο στον οποίο έχει χορηγηθεί καθεστώς πρόσφυγα ήεπικουρική ς προστασίας υπό όρους ίδιους με τους

ισχύοντες για τους ημεδαπούς.

Άρθρο 30

Ασυνόδευτοι ανήλικοι

1. Το συντομότερο δυνατόν από τη χορήγηση του καθεστώτος πρόσφυγα ήτου καθεστώτος επικουρικής προστασίας, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να διασφαλίσουν την εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων με το διορισμό κηδεμόνα ή, όπου χρειάζεται, με την ανάθεση της σχετικής ευθύνης σε οργάνωση επιφορτισμένη με τη μέριμνα και την ευημερία ανηλίκων ή με οποιαδήποτε άλλη ενδεδειγμένη μορφή εκπροσώπησης, συμπεριλαμβανομένης της βασιζόμενης στη νομοθεσία ή σε απόφαση Δικαστηρίου.

2. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε οι ανάγκες του ανηλίκου να καλύπτονται δεόντως κατά την εφαρμογήτων διατάξεων της παρούσας οδηγίας από τον διορισμένο κηδεμόνα ήεκπρόσωπο . Οι αρμόδιες αρχές αξιολογούν τακτικά την κατάσταση.

3. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να τοποθετούνται είτε:

α) μαζί με ενήλικους συγγενείς· ή

β) σε οικογένεια που θα έχει την επιμέλεια του ανηλίκου· ή

γ) σε ειδικά κέντρα φιλοξενίας ανηλίκων· ή

δ) σε άλλου είδους καταλύματα κατάλληλα για ανηλίκους.

Εν προκειμένω, οι απόψεις του τέκνου λαμβάνονται υπόψη, ανάλογα με την ηλικία του και το βαθμό ωριμότητάς του.

4. Τα αδέλφια παραμένουν ενωμένα, στο μέτρο του δυνατού, λαμβανομένου υπόψη του μείζονος συμφέροντος του ενδιαφερομένου ανηλίκου και, ειδικότερα, της ηλικίας και του βαθμού ωριμότητάς του/της. Οι μεταβολές κατοικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων περιορίζονται στο ελάχιστο.

5. Τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της προστασίας του μείζονος συμφέροντος του ασυνόδευτου ανηλίκου, καταβάλλουν προσπάθεια για τον ταχύτερο δυνατό εντοπισμό των μελών της οικογένειάς του ανηλίκου. Σε περιπτώσεις ενδεχόμενης απειλής κατά της ζωής ή της ακεραιότητας του ανηλίκου ήτων στενών συγγενών του, ιδίως εάν έχουν παραμείνει στη χώρα καταγωγής, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ούτως ώστε η συλλογή, επεξεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών σχετικών με τα πρόσωπα αυτά να γίνεται σε εμπιστευτική βάση.

6. Τα άτομα που ασχολούνται με ασυνόδευτους ανηλίκους έχουν ήδη ή λαμβάνουν κατάλληλη κατάρτιση όσον αφορά τις ανάγκες τους.

Παράρτημα 5

ΟΔΗΓΙΑ 2005/85/ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

της 1ης Δεκεμβρίου 2005 σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα

Άρθρο 17

Εγγυήσεις για τους ασυνόδευτους ανήλικους

1. Για όλες τις διαδικασίες που προβλέπονται στην παρούσα οδηγία και με την επιφύλαξη των διατάξεων των άρθρων 12 και 14, τα κράτη μέλη:

α) λαμβάνουν το συντομότερο δυνατόν μέτρα ώστε να εξασφαλίσουν ότι ο ασυνόδευτος ανήλικος διαθέτει εκπροσώπηση ή/και συνδρομή από εκπρόσωπο κατά την εξέταση της αίτησης· ο εκπρόσωπος αυτός μπορεί επίσης να είναι ο εκπρόσωπος που αναφέρεται στο άρθρο 19 της οδηγίας 2003/9/ΕΚ, της 27^ης Iανουαρίου 2003, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη (1)·

β) μεριμνούν ώστε να παρέχεται η ευκαιρία στον εκπρόσωπο να ενημερώνει τον ασυνόδευτο ανήλικο σχετικά με το νόημα και τις πιθανές συνέπειες της προσωπικής συνέντευξης και, εφόσον

ενδείκνυται, σχετικά με τον τρόπο που θα πρέπει να προετοιμα-

σθεί για την προσωπική συνέντευξη. Τα κράτη μέλη επιτρέπουν στον εκπρόσωπο να παρίσταται στην εν λόγω προσωπική συνέντευξη και να υποβάλλει ερωτήσεις ή παρατηρήσεις, εντός του πλαισίου που ορίζει ο διεξάγων τη συνέντευξη.

Τα κράτη μέλη μπορούν να απαιτήσουν την παρουσία του ασυνόδευτου ανηλίκου στην προσωπική συνέντευξη ακόμη κι αν ο εκπρόσωπος είναι παρών.

2. Τα κράτη μέλη μπορούν να μη διορίσουν εκπρόσωπο εφόσον ο ασυνόδευτος ανήλικος:

α) θα ενηλικιωθεί, κατά πάσα πιθανότητα, προτού ληφθεί απόφαση σε πρώτο βαθμό, ή

β) μπορεί να επωφεληθεί, δωρεάν, νομικού ή άλλου συμβούλου, αναγνωρισμένου ως προς την ιδιότητά του αυτή από την εθνική νομοθεσία, προκειμένου να φέρει εις πέρας τα καθήκοντα που ορίζονται ανωτέρω για τον εκπρόσωπο, ή

γ) είναι ή ήταν έγγαμος.

3. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης, σύμφωνα με τις ισχύουσες την 1η Δεκεμβρίου 2005 νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις, να μη διορίσουν εκπρόσωπο όταν ο ασυνόδευτος ανήλικος είναι ηλικίας τουλάχιστον 16 ετών, εκτός εάν δεν είναι σε θέση να υποστηρίξει την αίτησή του χωρίς εκπρόσωπο.

4. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε:

α) εάν ένας ασυνόδευτος ανήλικος έχει κληθεί σε προσωπική συνέντευξη για την αίτησή του για άσυλο, όπως ορίζεται στα άρθρα 12, 13 και 14, η συνέντευξη αυτή να διεξάγεται από πρόσωπο που έχει τις απαραίτητες γνώσεις για τις ειδικές ανάγκες των ανηλίκων·

β) ένας υπάλληλος που έχει τις αναγκαίες γνώσεις σχετικά με τις ειδικές ανάγκες των ανηλίκων να προετοιμάζει την απόφαση της αποφαινόμενης αρχής επί της αιτήσεως του ασυνόδευτου ανηλίκου.

5. Τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν ιατρικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στο

πλαίσιο της εξέτασης αιτήσεως ασύλου.

Στις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται ιατρικές εξετάσεις, τα κράτη

μέλη μεριμνούν ώστε:

α) οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να ενημερώνονται, πριν από την εξέταση της αίτησής τους για άσυλο, και σε γλώσσα την οποία ευλόγως θεωρείται ότι κατανοούν, σχετικά με τη δυνατότητα προσδιορισμού της ηλικίας με ιατρική εξέταση· πρόκειται μεταξύ άλλων για πληροφορίες σχετικά με τη μέθοδο εξέτασης και τον ενδεχόμενο αντίκτυπο των αποτελεσμάτων της ιατρικής εξέτασης

στην εξέταση της αίτησης για άσυλο καθώς και ως προς τον αντίκτυπο της άρνησης του ασυνόδευτου ανηλίκου να υποβληθεί στην ιατρική εξέταση·

β) οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ή/και οι εκπρόσωποί τους να συναινούν στη διενέργεια εξέτασης για τον προσδιορισμό της ηλικίας των συγκεκριμένων ανηλίκων, και

γ) η απόφαση απόρριψης αίτησης ασύλου ασυνόδευτου ανηλίκου που αρνήθηκε να υποβληθεί σε αυτή την ιατρική εξέταση να μη βασίζεται μόνο στην άρνηση αυτή.

Το γεγονός ότι ένας ασυνόδευτος ανήλικος έχει αρνηθεί να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση δεν εμποδίζει την αποφαινόμενη αρχή να λαμβάνει απόφαση επί της αιτήσεως ασύλου.
6. Κατά την εφαρμογή του παρόντος άρθρου τα κράτη μέλη ενεργούν λαμβάνοντας πρωτίστως υπόψη την προάσπιση των συμφερόντων του παιδιού

Παράρτημα 6

ΟΔΗΓΙΑ 2008/115/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

της 16ης Δεκεμβρίου 2008 σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών

Άρθρο 10

Επιστροφή και απομάκρυνση ασυνόδευτων ανηλίκων

1. Πριν αποφασισθεί η έκδοση απόφαση επιστροφής έναντι ασυνόδευτου ανηλίκου, παρέχεται βοήθεια από κατάλληλους φορείς άλλους από τις αρχές που διενεργούν την επιστροφή, λαμβανομένων δεόντως υπόψη των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού.

2. Πριν απομακρυνθεί ασυνόδευτος ανήλικος από το έδαφος κράτους μέλους, οι αρχές του κράτους μέλους αυτού εξακριβώνουν ότι ο ασυνόδευτος ανήλικος θα επιστραφεί σε μέλος της οικογένειάς

του/της, ορισθέντα κηδεμόνα ήκατάλληλες εγκαταστάσεις υποδοχής στο κράτος επιστροφής.

Άρθρο 8

Απομάκρυνση

1. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα για να εκτελέσουν την απόφαση επιστροφής, εάν δεν έχει χορηγηθεί χρονικό διάστημα οικειοθελούς αναχώρησης σύμφωνα με το άρθρο 7, παράγραφος 4 ήεάν ο συγκεκριμένος υπήκοος δεν έχει συμμορφωθεί με την υποχρέωση επιστροφής εντός της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης που έχει χορηγηθεί σύμφωνα με το άρθρο 7.

2. Εάν το κράτος μέλος έχει χορηγήσει χρονικό διάστημα οικειοθελούς αναχώρησης σύμφωνα με το άρθρο 7, η απόφαση επιστροφής μπορεί να εκτελείται μόνο μετά τη λήξη του χρονικού διαστήματος, εκτός εάν, κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος, ανακύψει οιοσδήποτε από τους κινδύνους που ορίζονται στο άρθρο 7, παράγραφος 4.

3. Τα κράτη μέλη μπορούν να εκδίδουν χωρις τή διοικητική ή δικαστική απόφαση ή πράξη με την οποία διατάσσεται η απομάκρυνση.

4. Εφόσον τα κράτη μέλη εφαρμόζουν - ως έσχατη λύση - αναγκαστικά μέτρα για την εκτέλεση της απόφασης απομάκρυνσης υπηκόου τρίτης χώρας, ο οποίος ανθίσταται σε αυτήν, τα εν λόγω μέτρα πρέπει να είναι αναλογικά και οιοσδήποτε χρησιμοποιούμενος καταναγκασμός να μην υπερβαίνει εύλογη ισχύ. Τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται κατά τα προβλεπόμενα από την εθνικήνομοθεσία, σύμφωνα με τα θεμελιώδη δικαιώματα και με τον δέοντα σεβασμό της αξιοπρέπειας και της σωματικής ακεραιότητας του συγκεκριμένου υπηκόου τρίτης χώρας.

5. Σε περίπτωση απομάκρυνσης με αεροπορικήπτή ση, τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη τις κοινές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τα μέτρα ασφαλείας των κοινών απομακρύνσεων δια αέρος, που προσαρτώνται στην απόφαση 2004/573/ΕΚ.

6. Τα κράτη μέλη προβλέπουν αποτελεσματικό σύστημα ελέγχου της αναγκαστικής επιστροφής.

Παράρτημα 7

Π.Δ. 114/10, ΦΕΚ Α 195/22.11.2010: Καθιέρωση ενιαίας διαδικασίας αναγνώρισης σε αλλοδαπούς και ανιθαγενείς του καθεστώτος του πρόσφυγα ή δικαιούχου επικουρικής προστασίας (σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 2005/85/ΕΚ)

Άρθρο 12 (Άρθρο 17 Οδηγίας)

Αιτήσεις ασυνόδευτων ανήλικων

1. Οι αρμόδιες αρχές, όταν υποβάλλεται αίτηση από ασυνόδευτους ανήλικους, ενεργούν σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 19 του π.δ.220/2007, για το διορισμό επιτρόπου του ανηλίκου. Στον επίτροπο ή στον ασκούντα τη σχετική πράξη επιτροπείας παρέχεται η ευκαιρία να ενημερώνει τον ασυνόδευτο ανήλικο, για τη σημασία και τις πιθανές συνέπειες της προσωπικής συνέντευξης, καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προετοιμασθεί για την προσωπική συνέντευξη. Ο επίτροπος ή ο ασκών τη σχετική πράξη επιτροπείας καλείται και δύναται να παρίσταται στην προσωπική συνέντευξη του ανηλίκου και να υποβάλει ερωτήσεις ή παρατηρήσεις προς διευκόλυνση της διαδικασίας.

2. Οι αιτήσεις που υποβάλλονται από ασυνόδευτους ανήλικους εξετάζονται σύμφωνα με την κανονική διαδικασία κατά προτεραιότητα.

3. Οι βαθμοφόροι που διεξάγουν προσωπικές συνεντεύξεις με ασυνόδευτο ανήλικο και εισηγούνται για την έκδοση της απόφασης επί της αίτησης διεθνούς προστασίας του πρέπει να διαθέτουν τις αναγκαίες γνώσεις σχετικά με τις ειδικές ανάγκες των ανήλικων και διενεργούν με τέτοιο τρόπο την συνέντευξη, ώστε να είναι απόλυτα αντιληπτή από τον αιτούντα, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη την παιδική του ηλικία.

4. Οι αρμόδιες αρχές εξέτασης μπορούν να χρησιμοποιούν ιατρικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Στις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται ιατρικές εξετάσεις, λαμβάνεται μέριμνα ώστε:

α. οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να ενημερώνονται, πριν από την εξέταση της αίτησης τους και σε γλώσσα την οποία κατανοούν, για τη δυνατότητα προσδιορισμού της ηλικίας με ιατρική εξέταση, για τη μέθοδο της εξέτασης, τις ενδεχόμενες συνέπειες των αποτελεσμάτων της ιατρικής εξέτασης στην εξέταση της αίτησης καθώς και τις συνέπειες της άρνησης του ασυνόδευτου ανηλίκου να υποβληθεί στην ιατρική εξέταση,

β. οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ή οι επίτροποι τους να συναινούν στη διενέργεια εξέτασης για τον προσδιορισμό της ηλικίας των συγκεκριμένων ανηλίκων,

γ. η απόφαση απόρριψης της αίτησης ασυνόδευτου ανηλίκου που αρνήθηκε να υποβληθεί σε αυτή την ιατρική εξέταση να μη βασίζεται μόνο στην άρνηση αυτή και

δ. μέχρι την ολοκλήρωση της ιατρικής εξέτασης, το πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι είναι ανήλικο έχει ανάλογη μεταχείριση ως ανήλικο.

5. Εφόσον από τη διαδικασία για τον προσδιορισμό της ηλικίας δεν προκύψει με ασφάλεια ότι ο αιτών είναι ενήλικας, αυτός αντιμετωπίζεται ως ανήλικος.

6. Το γεγονός ότι ένας ασυνόδευτος ανήλικος έχει αρνηθεί να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση δεν εμποδίζει την Αποφαινόμενη Αρχή να λαμβάνει απόφαση επί της αιτήσεως.

7. Η διασφάλιση του συμφέροντος του παιδιού αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση κατά την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος άρθρου.

Παράρτημα 8

ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ Αρ. Φύλλου 7 26 Ιανουαρίου 2011

ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘ. 3907

΄Ιδρυση Υπηρεσίας Ασύλου και Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ «σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη − μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών» και λοιπές διατάξεις.

Άρθρο 20

Μη επαναπροώθηση, βέλτιστα συμφέροντα του παιδιού, οικογενειακή ζωή και κατάσταση της υγείας

(Άρθρο 5 της Οδηγίας)

Οι αρμόδιες αρχές κατά την εφαρμογή του παρόντος Κεφαλαίου λαμβάνουν δεόντως υπόψη:

α) το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού,

β) την οικογενειακή ζωή,

γ) την κατάσταση της υγείας του συγκεκριμένου υπηκόου τρίτης χώρας και τηρούν την αρχή της μη επαναπροώθησης.

Άρθρο 25

Επιστροφή και απομάκρυνση ασυνόδευτων ανηλίκων

(Άρθρο 10 της Οδηγίας)

1. Πριν αποφασισθεί η έκδοση απόφασης επιστροφής ασυνόδευτου ανήλικου, και αφού ληφθούν υπόψη τα βέλτιστα συμφέροντά του, παρέχεται συνδρομή από κατάλληλους φορείς, άλλους από τις αρχές που διενεργούν την επιστροφή, οι οποίοι μνημονεύονται στις διατάξεις του άρθρου 19 του π.δ.220/2007 (ΦΕΚ 251 Α΄) και οι οποίες εφαρμόζονται αναλόγως.

2. Πριν απομακρυνθεί ασυνόδευτος ανήλικος από τη Χώρα, οι αρμόδιες αρχές εξακριβώνουν ότι αυτός θα επιστραφεί σε μέλος της οικογένειάς του, σε ορισθέντα κηδεμόνα ή σε κατάλληλες εγκαταστάσεις υποδοχής στο κράτος επιστροφής.

Άρθρο 32

Κράτηση ανηλίκων και οικογενειών

(Άρθρο 17 της Οδηγίας)

1. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και οι οικογένειες με ανήλικους κρατούνται, ως έσχατη λύση, μόνο εφόσον δεν μπορούν να εφαρμοσθούν για τον ίδιο σκοπό άλλα επαρκή αλλά λιγότερο επαχθή μέτρα και για το ελάχιστο απαιτούμενο χρονικό διάστημα.

2. Στις οικογένειες που κρατούνται σε αναμονή της απομάκρυνσής τους παρέχεται χωριστό κατάλυμα, με το οποίο εξασφαλίζεται επαρκής ιδιωτική ζωή.

3. Οι υπό κράτηση ανήλικοι έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, όπως δραστηριότητες παιγνιδιού και ψυχαγωγικές δραστηριότητες που αρμόζουν στην ηλικία τους και, ανάλογα με τη διάρκεια της παραμονής τους, έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, σύμφωνα με το άρθρο 72 του ν. 3386/ 2005.

4. Στους ασυνόδευτους ανήλικους παρέχεται κατά το δυνατόν κατάλυμα σε ιδρύματα τα οποία διαθέτουν προσωπικό και εγκαταστάσεις που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες προσώπων της ηλικίας τους.

5. Τα βέλτιστα συμφέροντα του παιδιού λαμβάνονται πρωτίστως υπόψη κατά την κράτηση ανηλίκων σε αναμονή απομάκρυνσης.

Παράρτημα 9

ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ Αρ. Φύλλου 146

14 Ιουνίου 2013

ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 113

Καθιέρωση ενιαίας διαδικασίας αναγνώρισης σε αλλο δαπούς και ανιθαγενείς του καθεστώτος του πρόσφυγα ή δικαιούχου επικουρικής προστασίας σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 2005/85/ΕΚ του Συμβουλίου «σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα» (L 326/13.12.2005) και άλλες διατάξεις.

Άρθρο 11

(Άρθρο 17 Οδηγίας)

Αιτήσεις ασυνόδευτων ανήλικων

1. Οι αρμόδιες αρχές, όταν υποβάλλεται αίτηση από ασυνόδευτους ανήλικους, ενεργούν σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 19 του π.δ. 220/2007, για το διορισμό επιτρόπου του ανηλίκου. Στον επίτροπο ή στον ασκούντα τη σχετική πράξη επιτροπείας παρέχεται η ευκαιρία να ενημερώνει τον ασυνόδευτο ανήλικο για τη σημασία και τις πιθανές συνέπειες της προσωπικής συνέντευξης, καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προετοιμασθεί για αυτή. Ο επίτροπος ή ο ασκών τη σχετική πράξη επιτροπείας καλείται και δύναται να παρίσταται στην προσωπική συνέντευξη του

ανηλίκου και να υποβάλλει ερωτήσεις ή παρατηρήσεις προς διευκόλυνση της διαδικασίας.

2. Οι χειριστές που διεξάγουν προσωπικές συνεντεύξεις με ασυνόδευτο ανήλικο πρέπει να διαθέτουν τις αναγκαίες γνώσεις σχετικά με τις ειδικές ανάγκες των ανηλίκων και να διενεργούν με τέτοιο τρόπο την συνέντευξη, ώστε να είναι απόλυτα αντιληπτή από τον αιτούντα, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη την ηλικία του.

3. Οι Αρμόδιες Αρχές Εξέτασης μπορούν να χρησιμοποιούν ιατρικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Στις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται ιατρικές εξετάσεις, λαμβάνεται μέριμνα ώστε:

α. οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να ενημερώνονται, πριν από την εξέταση της αίτησής τους και σε γλώσσα την οποία κατανοούν, για τη δυνατότητα προσδιορισμού της ηλικίας τους με ιατρική εξέταση, για τη μέθοδο της εξέτασης, τις ενδεχόμενες συνέπειες των αποτελεσμάτων της ιατρικής εξέτασης στην εξέταση της αίτησης καθώς και τις συνέπειες της άρνησής τους να υποβληθούν στην ιατρική εξέταση,

β. οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ή οι επίτροποί τους να συναινούν στη διενέργεια εξέτασης για τον προσδιορισμό της ηλικίας των συγκεκριμένων ανηλίκων,

γ. η απόφαση απόρριψης της αίτησης ασυνόδευτου ανηλίκου που αρνήθηκε να υποβληθεί σε αυτή την ιατρική εξέταση να μη βασίζεται μόνο στην άρνηση αυτή και

δ. μέχρι την ολοκλήρωση της ιατρικής εξέτασης, το πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι είναι ανήλικο να έχει ανάλογη μεταχείριση ως ανήλικο.

4. Εφόσον από τη διαδικασία για τον προσδιορισμό της ηλικίας δεν προκύψει με ασφάλεια ότι ο αιτών είναι ενήλικος, αυτός αντιμετωπίζεται ως ανήλικος.

5. Το γεγονός ότι ένας ασυνόδευτος ανήλικος έχει αρνηθεί να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση δεν εμποδίζει την Αποφαινόμενη Αρχή να λαμβάνει απόφαση επί της αίτησης.

6. Αιτήσεις διεθνούς προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων εξετάζονται πάντοτε με την κανονική διαδικασία.

7. Η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση κατά την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος άρθρου.

Παραρτημα 10

Φωτογραφίες

«Βρεχοντας» το γηπεδο όπου θα παίξουν ποδόσφαιρο προσφυγικές ομάδες

Η απονομή των βραβείων

Ανήλικοι πρόσφυγες από το Αφγανιστάν-Μέλη οικογένειας

Γιορτάζοντας τη φυγή τους από τη χώρα

1Παρά τη θέληση των υποκειμένων

2Στο Παράρτημα μπορείτε να βρείτε και να διαβάσετε όλα τα Προεδρικά διατάγματα, τις Οδηγίες και τους Νόμους σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση και το καθεστώς των αλλοδαπών ή των ανιθαγενών ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας

3Η πρώτη αναφορά σχετικά με την προστασία των ευρισκόμενων στο Ελληνικό έδαφος προσφύγων, συναντάται στο Προσωρινόν Πολίτευμα της ελλάδος κατα την “Εν αστρει Β' Εθνικής Συνέλευσιν του Έτους 1823. Αν και δεν υπάρχει στο ισχύον Σύνταγμα ρητή αναφορά στον όρο “πολιτικό άσυλο”, η Συνταγματική διάταξη του άρθρου 5§2 εδ. Β' αναφέρει οτι “απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας”. Εξάγεται συνεπώς από το προαναφερθέν άρθρο οτι ο συνταγματικός νομοθέτης αναφέρεται και στην προστασία των προσφύγων.

4Οι αιτούντες άσυλο των οποίων τα αιτήματα έχουν απορριφθεί σε α' βαθμό, έχουν δικαίωμα, σύμφωνα με το νόμο, να προσφύγουν κατά της απόφασης που απέρριψε το αίτημα τους εντός συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Στην Αρχή Προσφύγων λειτουργούν τριμελείς Επιτροπές Προσφύγων οι οποίες εξετάζουν ακόμη τις προσφυγές κατά των αποφάσεων που αμακαλούν το καθεστώς διεθνούς προστασίας που έχουν χορηγηθεί

5Πηγή: Ιστοσελίδα του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη http://www.minocp.gov.gr/asylo.php?option=ozo_content&perform=view&id=3780&Itemid=465&lang=&lang=

6Το Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου στην Πάτρα αναμένεται να ανοίξει μέσα στο 2014

7Στο άρθρο 2§2 του ισχύοντος Συντάγματος επισημαίνεται η υποχρέωση της ελλάδας αναφορικά με την τήρηση των γενικά αναγνωρισμένων κανόνων διεθνούς δικαίου. Έτσι, η Σύμβαση της Γενεύης, η ΕΣΔΑ , και λοιποί διεθνείς κανόνες, έχουν δικαιοπαραγωγική ικανότητα των σχύουσων διεθνών κανόνων στο νομικό σύστημα της Ελλάδας.

8Koser, K. (2001), New approaches to asylum? , International Migration, 39 (6): 85-103 Δες πιο πανω.

9 Παρά το μεγάλο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων στην Πάτρα, η εισαγγελέας ανηλλικων βρίσκεται στην Πάτρα μια φορά την εβδομάδα.

10 (ΣτΠ έγγραφο με ΑΠ 18364/09/2.2 από 5-2-2008)

11 (ΑΠ GREAT/HCR/033/1-2-2008)

12Λόγω άγνοιας, λόγω κατάθεσης ψευδών στοιχείων ή λόγω δυσχερούς επικοινωνίας

13Συχνά με άλλους ενήλικους

14 Από τις 31 Μαρτίου 2013 έχουν λήξει και δεν έχουν ανανεωθεί οι επιχορηγήσεις των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, τόσο δημοσίου όσο και ιδιωτικού χαρακτήρα, από πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσφύγων, με αποτέλεσμα να λειτουργούν σήμερα χωρίς προσωπικό, μόνο με τη στήριξη εθελοντών.

15Μαρτυρία Κοινωνικού Λειτουργού έπειτα από επίσκεψη σε χώρους κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων: “ Η κατάσταση στα κέντρα κράτησης είναι εντελώς ακατάλληλη για ανήλικους. Οι χώροι όπου κρατούνται δεν έχουν σχεδιαστεί με τρόπο ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες τους. Επίσης δεν είναι κατάλληλοι για να φιλοξενήσουν μεγάλο αριθμό κρατουμένων. Ήμασταν μάρτυρες της εικόνας 64 παιδιά να στριμώσνονται σε ένα κελί που σχεδιάστηκε για 35 άτομα και τα παιδιά να κοιμούνται 2-2 σε μονά, στενά και βρώμικα στρώματα[..]Προιόντα προσωπικής υγιεινής δεν παρέχονται, δεν υπάρχει συνεργείο καθαρισμού ενώ τα υδραυλικά προβλήματα, που συχνά προκύπτουν, επιδεινώνουν την άθλια κατάσταση [..] Άλλο σοβαρό πρόβλημα, που εκφράζουν και οι ίδιοι οι ανήλικοι, είναι η έλλειψη χώρου και χρόνου για αναψυχή καθώς δεν τους επιτρέπεται ο προαυλισμός, συχνά καθ'όλη τη διάρκεια της κράτησης τους [...]

16 Ο Συνήγορος του Παιδιού για τους ασυνόδευτους ανηλίκους της Πάτρας, Δελτίο Τύπου της 8ης Φεβρουαρίου 2008, Συνήγορος του Πολίτη

17Βλ. Απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 97/C 221/03 και Κατευθυντήριες Αρχές του UNHCR - ΟΗΕ, της

UNICEF κ.λ.π.

18Θέμα: Διοικητική κράτηση αλλοδαπών ανηλίκων, Ο Συνήγορος του Πολίτη, Προς: Κύριο Ν. Δένδια, Υπουργό Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη Αθήνα, 3 Απριλίου 2013 Αριθ. Πρωτ 13253/2013

Το ΠΔ 114/2010 δεν εισήγαγε υποχρεωτική απαγόρευση σχετικά με την κράτηση των αστνόδευτων ανηλίκων, γεγονός που προκαλεί έντονη ανησυχία εάν συνυπολογίσουμε τον περιορισμένο αριθμό ειδικών κέντρων φιλοξενίας.

19 Βλ. Διοικητική κράτηση και απέλαση αλλοδαπών ανηλίκων. Ειδική Έκθεση ΣτΠ 10/10/2005.

20Λόγω δυσκολιών στην επιβίωση ήτοι την εργασιακή και ανθρώπινη εκμετάλλευση τους

21Koser, K. (2001), New approaches to asylum? , International Migration, 39 (6): 85-103

22 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 6.2.2003